ارتزها و کاربرد آن‌ها برای کودکان با فلج مغزی

ارتزها برای کودکان فلج مغزی ابزاری کمکی هستند که به بهبود تعادل، حرکت و استقلال آن‌ها کمک می‌کنند. این وسایل با کاهش فشار روی مفاصل و اصلاح الگوهای حرکتی، امکان انجام فعالیت‌های روزمره را برای کودک راحت‌تر می‌سازند. طراحی و انتخاب ارتز مناسب بر اساس شرایط هر کودک، می‌تواند نقشی کلیدی در بهبود کیفیت زندگی و پیشرفت توانبخشی او داشته باشد.

ارتز چیست و چه تفاوتی با پروتز دارد؟

ارتز در اصلاح علمی‌ به وسیله‌ای گفته می شود که در کنار اندام یا عضو بدن قرار می گیرد و به افزایش کارایی و کارآمدی و نیز اصلاح الگوی راستایی آن‌ کمک می‌کند.

شاید با اصطلاح پروتز هم مواجه شده باشید در معنای پروتز باید گفت پروتز به وسیله‌ای گفته می شود که جانشین و جایگزین عضو یا اندام شده و به عملکرد کلی بدن و بهبود وضعیت ظاهری کلی کمک می نماید.

اهمیت استفاده از ارتزها برای کودکان با فلج مغزی

کودکان مبتلا به فلج مغزی به دلیل ضعف در عملکرد عصبی-عضلانی و محدودیت‌های حرکتی ناشی از این اختلال مادام‌العمر، از جمله کاندیداهای اصلی استفاده از ارتزها هستند. برخلاف پروتزها که جایگزین اندام‌های از دست‌رفته می‌شوند، ارتزها با حمایت از اندام‌های موجود، به بهبود تعادل، اصلاح الگوهای حرکتی و افزایش استقلال کودک کمک می‌کنند. 

این وسایل پزشکی فشار روی مفاصل را کاهش داده و امکان انجام فعالیت‌های روزمره را تسهیل می‌کنند. انتخاب ارتز مناسب بر اساس نیازهای فردی هر کودک، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و موفقیت فرآیند توانبخشی دارد.

انواع ارتزهای مورد استفاده برای کودکان فلج مغزی

ارتزها که در میان متخصصان و درمانگران کودکان مبتلا به فلج مغزی با نام‌هایی همچون اسپلینت (Splint)، آتل، AFO (Ankle Foot Orthosis) و KAFO (Knee Ankle Foot Orthosis) شناخته می‌شوند، کاربردهای متنوعی دارند. در ادامه، به بررسی رایج‌ترین انواع ارتزها در این حوزه می‌پردازیم.

ارتز کوتاه زیر زانو AFO) Ankle Foot Orthosis)

مرسوم ترین و پرکاربردترین نوع ارتز در توانبخشی کودکان با فلج مغزی ارتز کوتاه یا AFO) Ankle Foot Orthosis) می‌باشد. این ارتز رایج‌ترین ارتز مورد استفاده در توانبخشی کودکان مبتلا به فلج مغزی است و بیشتر برای بهبود وضعیت ایستادن و راه رفتن به کار می‌رود. در مواردی که عضلات پشت ساق درگیر سفتی عضلانی (اسپاستیسیتی) باشند، این ارتز برای کنترل دامنه حرکتی مچ پا و حفظ طول عضلات ساق چندان مؤثر نخواهد بود.

در خصوص زمان استفاده از AFO ها اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛

برخی پزشکان و درمانگران قائل به استفاده از UFO ها در شب می‌باشند، (یعنی زمان خواب). برخی دیگر در زمان روز و فعالیت استفاده از AFO را توصیه می‌کنند و عده‌ای هم معتقدند که این ارتز باید به‌صورت شبانه‌روزی استفاده شود.

حال به نقد و بررسی این رویکردها می‌پردازیم:

استفاده از AFO در شب: در خصوص استفاده از AFO در شب، همان‌طور که در ابتدای مطلب هم اشاره شد، در صورتیکه هدف از تجویز شبانه این ارتز کنترل دامنه حرکتی مچ پا و حفظ طول مناسب عضله ساق باشد، به علت این که غالباً کودک با وجود AFO ‌پوشیده شده ترجیح می‌دهد با زانوی خم‌شده بخوابد، عملاً این هدف به‌طور کامل محقق نشده و عضله گاستروکنمیوس، ( یکی از دو عضله اصلی پشت ساق ) از سر بالایی خود در طول کوتاه قرار خواهد گرفت. لذا از نظر علمی به نظر می‌رسد استفاده شبانه از AFO تأثیر چندانی نداشته باشد.

استفاده روزانه از AFO: استفاده روزانه از AFO از نظر علمی پشتوانه و سند معتبر تری دارد. پزشکان و درمانگران جهت اصلاح الگوهای وضعیتی بدن (پاسچر)، یادگیری الگوهای حرکتی و به‌ویژه راه رفتن در الگوی صحیح و همچنین با هدف حفظ دامنه حرکتی مفصل مچ پا و حفظ طول مناسب عضلات ساق (در نتیجه به تأخیر انداختن اقدامات ارتوپدی مانند جراحی ) استفاده روزانه از AFO را توصیه می‌کنند.

استفاده زودهنگام از AFO به‌صورت روزانه به‌خصوص در زمان‌های تحمل وزن ( ایستادن ) و نیز در شروع راه رفتن کودک سی پی کمک شایانی به یادگیری صحیح الگوهای وضعیتی و حرکتی و جلوگیری از عوارض ثانویه و نیز تأثیرات در زمان (Distance Effects ) به‌ویژه در کودکانی با درگیری یک‌طرفه (همی‌پلژی) خواهد داشت.

آیا استفاده طولانی‌مدت از AFO باعث ضعف عضلانی می‌شود؟

شنیده شده که برخی از درمانگران یا پزشکان، به این دلیل که استفاده طولانی‌مدت از AFO در طول روز باعث ضعف و تحلیل (آتروفی) عضله می‌شود، استفاده از این ارتز در روز را منع می‌کنند; اما پژوهش‌ها ثابت کرده اند استفاده و یا عدم استفاده از AFO، در ضعف و تحلیل این عضله (عضله ساق) تاثیر چندان ندارد و تفاوتی کمتر از ۲۰ درصد گزارش شده که در عمل استفاده از AFO با توجه به فواید بسیار آن در طی روز منطقی‌تر به نظر می‌رسد.

چالش‌های استفاده ارتزها

 چالش بسیاری از مراجعین، عدم همکاری کودک در استفاده از AFO در حین فعالیت و به‌صورت روزانه است. معمولاً سخت‌ترین قسمت مدیریت استفاده از AFO نیز همین‌جاست. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که حدود نیمی از خانواده‌های کودکانی با فلج مغزی که به استفاده از AFO توصیه شده‌اند به دلایل متعدد در اجرای آن موفق نبوده‌اند. لذا اینجا هنر والدین در ارائه این تکلیف به کودکشان از طرق مختلف تأثیر بسزایی خواهد داشت.

انواع AFO

ارتز بلند بالای زانو KAFO) Knee Ankle Foot Orthosis)

استفاده از KAFO نیز مانند AFO محل اختلاف است. به‌صورت مرسوم و سنتی استفاده از KAFO به‌صورت شبانه و جهت حفظ دامنه حرکتی مفاصل زانو و مچ و  حفظ دامنه و طول عضلات پشت ران و ساق تجویز می‌شود. 

تحلیل علمی استفاده از KAFO

اخیراً، در برخی منابع و مقالات، استفاده شبانه از این ارتز هم زیر سؤال رفته و برخی پژوهش‌ها در استفاده و عدم استفاده آن تفاوت معناداری گزارش نکرده اند.

کاربرد اصلی KAFO: یکی از موارد کاربرد KAFO (که بسیار هم پرکاربرد می باشد) استفاده از KAFO برای تحمل وزن در وضعیت ایستاده به منظور تسهیل و کمک به Passive Standing (ایستادن یا وضعیت های ایستاده غیرفعال) است. این مورد بیشتر برای مراجعینی به کار می‌رود که امکان ایستادن مستقل را نداشته ولی جهت حفظ راستایی و دامنه حرکتی مفاصل به ایستادن نیاز دارند.

استفاده از KAFO همراه با تخته ایستادن: استفاده از KAFO برای ایستادن مراجع در تخته ایستادن (Standing Table) بسیار کمک‌کننده است زیرا در مواقعی که درمانگر یا پزشک توصیه به ایستادن منظم مراجع بطور روزانه ( حداقل یک ساعت در روز ) می نماید معمولاً والدین امکان اجرای این دستور را بدون کمک KAFO در تخت ایستادن ندارند; چرا که هم کودک به علت عدم کنترل عضلانی و کنتر‌ل وضعیتی ثبات کافی ندارد و هم والدین به مرور دچار دردهای اسکلتی-عضلانی شده و نظم و توالی تمرینات را رعایت نخواهند کرد. در این مواقع استفاده همزمان از KAFO و تخته ایستادن توصیه می‌شود.

جمع بندی

AFO و KAFO پرکاربردترین ارتزها در کودکان مبتلا به فلج مغزی هستند و بسته به شرایط بیمار و هدف درمان، زمان و نحوه استفاده از آن‌ها تعیین می‌شود. انتخاب نوع و شیوه استفاده از ارتز باید با توجه به نیازهای حرکتی کودک و توصیه متخصصان انجام شود.