معاینه لگن در کودکان فلج مغزی چه اهمیتی دارد؟

معاینه لگن در کودکان فلج مغزی نقش مهمی در پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی دارد. این کودکان از نظر ساختار استخوانی تفاوتی با همسالان خود ندارند، اما به دلیل محدودیت‌های حرکتی، در معرض مشکلاتی مانند دررفتگی مفصل لگن قرار می‌گیرند.

ارزیابی دقیق ارتوپدی به‌ویژه در سال‌های اولیه زندگی، به تشخیص زودهنگام و جلوگیری از عوارض جدی کمک می‌کند. در ادامه این مقاله از کلینیک حامی بیشتر به اهمیت این موضوع خواهیم پرداخت.

🔊 اگر ترجیح می‌دهید به جای مطالعه، به محتوای مقاله گوش دهید، فایل صوتی زیر را پخش کنید.

اهمیت معاینه لگن در کودکان فلج مغزی 

همانطور که گفته شد کودکان مبتلا به فلج مغزی از لحاظ ساختار اسکلتی مشابه کودکان سالم هستند، اما به دلیل محدودیت‌های حرکتی، فشار کافی بر استخوان‌ها و مفاصل آن‌ها وارد نمی‌شود. این موضوع، به‌ویژه در کودکان سطوح ۴ و ۵، می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند ضعف استخوانی و ناهنجاری‌های مفصلی شود.

از جمله مفاصل بسیار حساسی که حتما باید به آن توجه شود مفصل لگن هست. مفصل گوی و کاسه ای که در لگن همه افراد وجود دارد باید به‌طور منظم در کودکان سی پی مورد بررسی قرار گیرد.

روند رشد مفصل لگن در کودکان فلج مغزی

استخوان فمور یا استخوان ران در حفره‌ای به نام حفره استابولوم قرار می‌گیرد و باعث حرکات دورانی در همه جهات می‌شود که برای ما انواع وضعیت‌های نشستن، راه رفتن و جابجایی‌ها را تسهیل می‌کند. مفصل لگن در ابتدای تولد و در زمان نوزادی یک مفصل کاملاً منعطف و اصطلاحاً غضروفی است، چون هنوز رسوب کلسیم به‌طور کامل در این مفصل اتفاق نیفتاده است.

همزمان با رشد طبیعی نوزاد و افزایش سن او، در حین شیر خوردن، کلسیم بدن تأمین می‌شود و رسوب می‌کند در استخوان. به‌طور طبیعی، وضعیت مغز نیز در حال رشد است و در شش ماهگی در نشستن و به تدریج در یک سالگی شرایط ایستادن فراهم می‌شود. در این بین، فشاری که روی مفاصل، به‌ویژه مفصل لگن، وارد می‌شود باعث می‌شود که فرم‌دهی مفصل لگن و مفصل گوی و کاسه‌ای به شکل نرمال انجام شود.

در بدو تولد، فرم استخوان مفصل لگن به‌شکلی است که پوشش کاملی از کاسه و روی آن گوی وجود ندارد و اصطلاحاً کاوریج به شکل کامل شکل نگرفته است که این طبیعی است. زاویه استخوان ران زاویه بسیار بازی است و تا 160 الی 170 درجه وجود دارد. این زاویه باید در حین وزن‌گیری کمتر شده و به 130 الی 135 درجه برسد. به تدریج در یک سال و دو سالگی، هم‌پوشانی و کاوریجی که در قسمت استابولوم یا همان کاسه وجود دارد باید بیشتر شده تا حدی که بعد از سن یک سالگی و دو سالگی پوشش مفصل به‌طور کامل اتفاق بیفتد.

در نوپایان فلج مغزی به خصوص موارد سطح 4 و 5 و بعضا سطح 3 و 2 چون کودک دیر می نشیند و در وضعیت ایستادن نمیرسد، این مفصل بدون اینکه فشاری روی آن باشد شکل میگیرد و در نهایت یک مفصل غیر نرمال شکل خواهد گرفت.

 به تدریج و با رشد کودک تا 6 الی 8 سالگی، این وضعیت بدتر می‌شود، چرا که عدم توازن عضلات اطراف مفاصل لگن باعث می‌شود مفصل مدام به سمت وسط کشیده شود و بچه‌ها مدام پاهایشان را روی هم می‌اندازند. عضلات داخل کشاله ران بیش از حد فعال و سفت هستند و همین امر به بی‌ثباتی مفصل لگن کمک می‌کند. در نهایت، این وضعیت منجر به نیمه دررفتگی و اگر مراقبت درستی انجام نشود، متأسفانه موجب دررفتگی مفصل خواهد شد.

راهکارهای پیشگیری و درمان مشکلات لگن در کودکان فلج مغزی

به شدت توصیه می‌شود که با توجه به جدول زیر، کودکان فلج مغزی، چه در سطح 1 و چه در سطح 5، حتماً معاینات منظم ارتوپدی اطفال را داشته باشند. پزشک ارتوپد اطفال باید مفصل لگن را معاینه کرده و در موارد ضروری، عکس رادیولوژی معمولی تجویز کند و حتماً وضعیت لگن را زیر نظر بگیرد. چرا که اگر سر استخوان ران از مفصل لگن به اندازه‌ای بیرون بزند، دیگر قابل کنترل نخواهد بود و کار به جراحی ارتوپدی کودکان فلج مغزی در ناحیه لگن خواهد کشید، که بسیار سخت و دشواری است.

لذا توصیه می‌شود که معاینات منظم پزشک، که بستگی به مشکل کودک و نظر پزشک دارد، به صورت منظم هر 6 ماه تا 1 سال یکبار انجام شود تا سن رشد کامل شود و خیالمان از بابت ثبات مفصل لگن راحت شود.

عوارض بی‌توجهی به مفصل لگن در کودکان فلج مغزی

باید به این نکته اشاره کرد که برخی والدین و حتی تیم‌های پزشکی درمانی ممکن است بیان کنند که برای کودکانی با سطح 5 یا 4 فلج مغزی که امیدی به راه رفتنشان نیست، چرا باید مفصل لگن جراحی شود؟ در اینجا باید تاکید کنیم که اگر مفصل لگن دچار دررفتگی کامل شود، باعث ایجاد درد برای کودک خواهد شد. مهم نیست کودک در چه سطحی قرار دارد، آنچه اهمیت دارد این است که کودک در حال درد کشیدن است.

از طرف دیگر، زمانی که دررفتگی کامل اتفاق می‌افتد، امکان باز کردن پاها از همدیگر وجود ندارد و زمانی که مادر می‌خواهد پوشک کودک را عوض کند، با سختی مواجه می‌شود و کودک نیز درد خواهد داشت. علاوه بر این، چون پاها به طور کامل باز نمی‌شوند، کشاله ران نمی‌تواند به طور کامل تمیز شود و این امر باعث عفونت می‌شود. متاسفانه عفونت می‌تواند منجر به آسیب جدی و حتی مشکلات حیاتی برای کودک شود.

جمع بندی اهمیت معاینه لگن در کودکان فلج مغزی 

در مجموع، باید اشاره کرد که معاینات منظم مفصل لگن برای هر کودک فلج مغزی ضروری است. زیرا در بسیاری از مواقع ممکن است فکر کنیم که مشکلی وجود ندارد، اما پس از مدتی ممکن است دچار نیمه‌دررفتگی در لگن شویم که در صورت عدم مداوا، می‌تواند منجر به دررفتگی کامل و عوارض سنگین برای کودکان شود.