فلج مغزی و انواع آن

اگر به تازگی پزشک محترم تشخیص یکی از انواع فلج مغزی یا به اختصار « سی پی » را برای کودک شما یا یکی از افراد خانواده یا آشنایان مطرح کرده است، احتمالا در وهله اول شوکه می شوید (سیلی واقعیت) که فلج مغزی چیست ؟ سپس در پی سخنان و اخباری که از دیگران و فضای مجازی به شما می رسد، غرق در افکار گوناگون می گردید و سوالات زیادی در ذهن شما در رابطه با کودک فلج مغزی ، علائم، درمان‌ها و آینده‌ی او مطرح می شود. این واکنش ها طبیعی بوده و کاملا قابل درک است.

اغلب والدین سوالات، نگرانی ها و ترس های زیادی در رابطه با وضعیت سلامت کودک سی پی و توانایی‌های او دارند.

در بعضی از کودکان، مشکلات حرکتی خیلی خفیف بروز می‌کند. لذا فقط در انجام بعضی از حرکات مشکل دارند. در نتیجه پاسخ‌گویی به درمان‌های توانبخشی بهتر و سریع‌تر بوده و امکان بهبودی نسبتاً کامل وجود دارد.

اما در بعضی دیگر، مشکل کودک خیلی شدید بوده و حتی علی‌رغم شروع مداخله زودهنگام، امکان بهبودی کامل وجود ندارد و تنها سعی درمانگران کاردرمانی فلج مغزی و گفتاردرمانی در کودکان فلج مغزی بر این است که کودکان فلج مغزی تا حد امکان در انجام کارهای روزمره خود مستقل گردیده، ارتباط کلامی یا غیرکلامی موثری برقرار کند و در آینده در جامعه مشارکت داشته باشد.

فلج مغزی چیست؟

قسمت های مختلف مغز انسان مسئول کنترل اعمال، رفتار و حرکاتی هستند که در طی شبانه روز از او سر می‌زند.

فلج مغزی یک واژه کلی است که به گروهی از اختلالات اطلاق می شود که در آن ها حرکات، وضعیت کلی بدن و هماهنگی بین دست و پا و تنه به علت آسیب مغز دچار مشکل می شود.

در فلج مغزی یکی از نواحی کنترل کننده حرکت در مغز (قشر مغز، هسته های قاعده ای یا مخچه)، آسیب دیده و یا رشد آن دچار اختلال می گردد.

بنابراین فلج مغزی بیماری‌ است که در آن کنترل عضلات بدن در نتیجه‌ی آسیب به بخش هایی از مغز دچار اشکال می شود.

اصطلاح فلج مغزی زمانی به وسیله متخصصین به کار می رود که آسیب مغزی پیش از تولد، حین تولد و یا در سال های اول زندگی کودک در طی رشد اتفاق افتاده باشد.

نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که مشکل حرکتی کودک فلج مغزی، در طی مراحل رشد حرکتی کودک خود را نشان می‌دهد؛ و نه سال‌ها پس از آن یا در بزرگسالی. پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر حتما مقاله علت فلج مغزی را مطالعه کنید.

مشکلات کودکان فلج مغزی و درمان آن ها

طیف درگیری کودکان فلج مغزی  وسیع بوده و ممکن است میزان درگیری افراد مبتلا و بروز علائم حرکتی از خفیف تا شدید متغیر باشد. مشکلات کودک فلج مغزی عبارت اند از:

• ضعف عضلانی
• خشکی مفاصل
• حرکات بدون ظرافت و دقت
• کندی حرکات
• حرکات اضافه
• اختلال تعادل
• و…

در نوع خفیف فلج مغزی، حرکات زمخت و ناشیانه، به صورت محدود در یکی از اندام ها (دست یا پا) مشاهده می شود. به طوری که این علائم حرکتی به ندرت موجب جلب توجه دیگران (به غیر از درمانگر و والدین) به کودک می شود. در نتیجه، این کودکان به کمک یا مداخله ویژه و طولانی مدت احتیاج نداشته و فقط لازم است والدین با مراجعه دوره‎ای به پزشک متخصص و کاردرمانگر از بهبود علائم و کنترل روند بیماری اطمینان حاصل کنند.

اما در نوع شدید فلج مغزی کودک دچار مشکلات عدیده ای در کارهای روزمره، حرکات بدن و اندام های خود می شود. والدین این دسته از کودکان باید در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه کرده و پس از تشخیص، به منظور بهبود و کنترل مشکلات حرکتی به مراکز کاردرمانی، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و دیگر درمان‎های لازم ارجاع داده شوند.

پزشک چه زمانی تشخیص قطعی فلج مغزی می‌دهد؟

نکته بسیار مهمی که ضروری است والدین به آن توجه داشته باشند این است که پیش از تشخیص قطعی، پزشک منتظر می شود تا ببیند کودک چگونه مراحل رشد حرکتی خود را طی می کند. بنابراین تا زمان رسیدن به سن دو یا سه سالگی تشخیص قطعی مطرح نمی‌شود و او ممکن است از اصطلاحات دیگری استفاده کند. در این مواقع، به هیچ عنوان مضطرب و نگران نشوید. درمان های توانبخشی فلج مغزی را با توصیه پزشک در اسرع وقت شروع کنید و از کاردرمانگر خود بخواهید تا اصطلاحات مطرح شده را برای شما توضیح بدهد.

انواع فلج مغزی بر اساس ناحیه آسیب دیده بدن

کوادریپلژی ( نوعی فلج مغزی دوطرفه )

هردو دست و هردو پا درگیر هستند.

اغلب عضلات تنه، صورت و دهان هم درگیر هستند. 

دایپلژی ( نوعی فلج مغزی دوطرفه )

هردو پا درگیر هستند.

ممکن است دست‌ها هم به نسبت کمتری درگیر باشند.

همی پلژی ( نوعی فلج مغزی یک طرفه )

یک طرف بدن ( یک دست و یک پا ) درگیر است.

انواع فلج مغزی بر اساس نواحی آسیب مغزی

اسپاستیک

رایج‌ترین نوع فلج مغزی است.

عضلات سفت و خشک هستند.

دیسکینتیک

حرکاتی غیرارادی و خارج از کنترل فرد رخ می‌دهد.

آتاکسیک

حرکات لرزان و ناهماهنگ هستند.

تعادل و موقعیت یابی فضایی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد.

ترکیبی

انواع فلج مغزی چه مواردی هستند؟

برحسب اینکه کدام ناحیه از مغز افراد فلج مغزی آسیب دیده باشد، فلج مغزی غالباً به چهار گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شود:

• اسپاستیک
• دیس کینتیک ( آتتویید )
• آتاکسیک
• ترکیبی

توجه به این نکته ضرورت دارد که در اغلب مواقع تشخیص نوع فلج مغزی در کودک مبتلا بسیار مشکل بوده و ممکن است که یک کودک ترکیبی از علائم هر سه نوع فلج مغزی را داشته باشد.

فلج مغزی اسپاستیک (هرمی)

این نوع سی پی بر اثر آسیب به قشر حرکتی مغز (motor cortex) ایجاد می‌شود.

فلج مغزی اسپاستیک شایع ترین نوع سی پی است، به طوری که حدود 80 درصد افراد مبتلا، فلج مغزی اسپاستیک دارند.

اسپاستیک به معنی سفت و غیر قابل انعطاف است. در این حالت از انواع فلج مغزی عضلات فرد سفت و ضعیف هستند. همین موضوع موجب می گردد که میزان حرکات کودک و راه رفتن او به طرز چشم‌گیری کاهش یابد.

علت سفتی عضلات در سی پی اسپاستیک چیست؟

سفتی عضلات به این دلیل است که پیام‌هایی که از قسمت های آسیب‌دیده مغز به عضلات ارسال می شوند، پیام‌های نامناسبی هستند. در نتیجه باعث انقباض بیش از حد عضلات مربوطه می‌شوند.

هنگامی که یک فرد سالم اراده می کند حرکتی را انجام دهد، عضلات مسئول آن حرکت، به صورت گروهی منقبض می شوند. این در حالی است که عضلات مخالف، در حالت عدم انقباض قرار می گیرند تا با عضلات مسئول آن حرکت مقابله نکنند.

بگذارید با یک مثال موضوع را واضح‌تر بررسی کنیم:

مثال خم کردن آرنج در حالت طبیعی:

زمانی که شما تصمیم می گیرید آرنج خود را خم کنید عضلات خم کننده آرنج منقبض می شوند؛ در همان لحظه عضلات مخالف این حرکت یعنی عضلات باز کننده آرنج شل می شوند تا مانع بسته شدن مفصل آرنج نشوند.

خم کردن آرنج در کودکان فلج مغزی اسپاستیک چگونه است؟

در کودکان فلج مغزی اسپاستیک این ساز و کار طبیعی سیستم عصبی بدن که به مهار متقابل معروف است، بهم می‌ریزد. به شکلی که هر دو گروه عضلات موافق و مخالف حرکت (در مثال بالا عضلات خم کننده و باز کننده آرنج)  با هم منقبض می شوند. در نتیجه انجام دادن حرکت و تکان دادن اندام (به عنوان مثال حرکت دست، پا و یا تنه) در این دسته از کودکان فلج مغزی با مشکل مواجه می شود.

انواع فلج مغزی اسپاستیک چیست؟

کودکان فلج مغزی اسپاستیک هرکدام در اندام‌های خاصی محدودیت حرکتی دارند، از این رو به سه گروه دسته‌بندی می‌شوند:

برای اطلاعات بیشتر در این باره به انواع فلج مغزی بر اساس ناحیه آسیب دیده بدن در همین صفحه مراجعه کنید.

اگر دست یا پای هر دو طرف بدن سفت شود، فلج مغزی اسپاستیک دایپلژی یا دو طرفه بوده؛

و اگر دست یا پای یک سمت بدن سفت گردد، فلج مغزی اسپاستیک همی پلژی یا یک طرفه تشخیص داده می شود.

جهت درمان فلج مغزی اسپاستیک کاردرمانی در کنترل علائم ضروری است.

بسته به شدت آسیب مغزی که چقدر گفتار و زبان را درگیر کند، دریافت خدمات گفتاردرمانی هم الزام می‌یابد.

فلج مغزی دیس کینتیک ( خارج هرمی )

این نوع سی پی که به فلج مغزی آتتویید هم معروف است، بر اثر آسیب به بیزال گانگلیا (basal ganglia) ایجاد می‏شود.

ویژگی‌های اصلی فلج مغزی دیس کینتیک، وجود حرکات غیرطبیعی و غیرارادی در کودک است.

انواع حرکات اضافی و غیرارادی فلج مغزی دیس کینتیک چیست؟

• دیستونیا
• اتتوز

اتتوز در فلج مغزی دیس کینتیک چه حالتی است؟

حرکات اضافی غیرقابل کنترل که به ویژه در انگشتان دست و پا و عضلات اطراف دهان رخ می دهد، حرکات آتتوئید نامیده می شوند.

زمانی که کودک اندام خود را حرکت می دهد ماهیت غیر قابل کنترل بودن حرکات آتتوز بیشتر به چشم می آید؛ مانند هنگامی که کودک سعی می کند با دستان خود قاشق یا اسباب بازی اش را بگیرد.

از طرفی وقتی این کودکان را برای جابجایی بغل می کنید غالباً شل به نظر می رسند.

علت ایجاد حرکات اضافی در فلج مغزی دیس کینتیک چیست؟

حرکات اضافی در سی پی دیس کینتیک به این دلیل به وجود می‎آیند که عضلات درگیر به طور متناوب و با سرعتی متغیر منبسط و منقبض می‌شوند. به طوری که کنترل ارادی آن‎ها مشکل است.

این حالت بر گفتار و زبان و شنوایی کودک نیز تاثیر می گذارد و اهمیت دریافت خدمات گفتاردرمانی برای آنان دوچندان است.

فلج مغزی آتاکسیک

این نوع سی پی بر اثر آسیب به مخچه ایجاد می‌شود.

فلج مغزی آتاکسیک در مقایسه با دیگر انواع فلج مغزی از شیوع پایین‌تری برخوردار است.

آتاکسی به چه معناست؟

آتاکسیا یا آتاکسی به معنای عدم توانایی در انجام حرکات نرم، دقیق و هماهنگ است که تمام عضلات بدن و حرکات آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ به طوری که به نظر می‌رسد افراد مبتلا در انجام حرکات خود دچار شک و تردید هستند.

ویژگی‌های فلج مغزی آتاکسیک:

• حرکات زمخت و ناهماهنگ.
• مشکلات تعادل: شامل تلو تلو خوردن و نامطمئن راه رفتن است که اغلب به شکل واضح در این دسته از کودکان وجود دارد.
• کودکان فلج مغزی آتاکسیک معمولا قادر به راه رفتن هستند، اما برای حفظ تعادل خود، همانند کودکی طبیعی که به تازگی شروع به راه رفتن کرده، پاهای خود را بسیار از هم باز نگه داشته و قدم بر می‌دارند و این شیوه غلط راه رفتن را تا سنین بالا حفظ می‌کنند.
• لرزش دست و انگشتان که معمولاً در حین انجام فعالیت های روزمره و بازی به طور واضح بروز پیدا می کند.
• درگیری عضلات دخیل در گفتار، به طوری که گفتار نامنظم دارند و نیاز به مداخلات مداوم گفتاردرمانی پیدا می‌کنند.
• درگیری عضلات کره چشم‌ها که باعث بروز حرکات غیرطبیعی به صورت حرکات رفت و برگشتی کره چشم (نیستاگموس) در این افراد می‌شود.

فلج مغزی ترکیبی

گاهی اوقات آسیب وارده به مغزِ در حال رشد، به یک ناحیه محدود نمی شود. در این‌گونه مواقع کودک فلج مغزی ، ترکیبی از علائم انواع فلج مغزی که پیش‌تر توضیح داده شد را از خود بروز می دهد.

شایع‌ترین نوع آن ترکیب فلج مغزی اسپاستیک و فلج مغزی دیس کینتیک است که در هر دوی آن‌ها مشکلاتی در حرکات غیرارادی دیده می‌شود.

کدام قسمت بدن در فلج مغزی آسیب می بیند؟

میزان ابتلای اعضای بدن، از یک کودک سی پی به کودک دیگر متفاوت است. پزشکان و درمانگران برای نشان دادن عضو درگیر در کودک مبتلا، از اصطلاحات و تعاریف خاصی استفاده می کنند. این اصطلاحات تخصصی را به ساده‌ترین شکل ممکن توضیح می‌دهیم:

انواع فلج مغزی بر اساس ناحیه آسیب دیده بدن:

• همی پلژی:  در فلج مغزی همی پلژی علائم فلج مغزی در نصف بدن مشاهده می شود و نیمه دیگر سالم است. اگر علائم حرکتی در نیمه درگیر خفیف باشند از اصطلاح “ همی پارزی ” استفاده می گردد.
• دایپلژی : در فلج مغزی دایپلژی که به آن فلج مغزی دیپلژی هم می‌گویند،هر چهار دست و پا درگیر می شود ولی معمولا مشکلات حرکتی در پاها شدیدتر است.
• کوادریپلژی : در فلج مغزی کوادریپلژی هر چهار دست و پا درگیر می شود.
• مونوپلژی:  در فلج مغزی مونوپلژی یکی از چهار دست و پا (معمولا یکی از دستها) دارای مشکلات حرکتی است.
• تری پلژی:  در فلج مغزی تری پلژی سه اندام (معمولا دو دست و یک پا) دچار مشکل شده اند.
• پنتاپلژی:  در فلج مغزی پنتاپلژی چهار دست و پا، سر، گردن و تنه یا به عبارت دیگر، کل بدن درگیر مشکلات حرکتی هستند.

چگونه شدت اختلال حرکتی کودکان فلج مغزی مشخص می شود؟

شاید از زبان درمانگران، درمورد کودک سی پی خود شنیده باشید که « کودک شما سی پی سطح یک است.» یا سی پی سطح دو و… است.

سیستمی وجود دارد که کاردرمانگران برای توصیف عملکردی حرکات درشت کودکان با انواع فلج مغزی از آن استفاده می‎کنند:

 سیستم طبقه بندی عملکرد حرکتی درشت (Gross Motor Function Classification System) یا GMFCS

در این سیستم عملکرد حرکتی کودک در پنج سطح تعریف شده و به طور خاص روی توانایی ها و محدودیت های کودک در سه حوزه نشستن، ایستادن و راه رفتن تاکید می گردد.

آیا درمانگران و متخصصان به شما درمورد انواع فلج مغزی توضیح داده‌اند؟

کودک شما چه علائمی دارد و خودتان با توجه به این مطلب او را در کدام یک از انواع فلج مغزی دسته بندی می‌کنید؟

می‌توانید از کاردرمانگران و گفتاردرمانگران کلینیک حامی در رابطه با درمان کودک خود راهنمایی بخواهید. در قسمت نظرات سوالات خود را مطرح کنید، متخصصان ما پاسخگوی شما هستند.