هر آنچه والدین باید از گفتار درمانی کودکان کم شنوا بدانند

چرا آگاهی از گفتار درمانی کودکان کم شنوا اهمیت دارد؟ آمارهای جهانی نشان دهنده‌ی افزایش تعداد نوزادان کم شنوا است و کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست.

تا به امروز درمان کودکان کم شنوا با تمرکز به بخش‌های مختلفی صورت گرفته است. برخی متخصصین به تمرکز بر روی آموزش زبان اشاره، لب خوانی و سایر روش‌ها تاکید داشته اند.

اما پس از گسترش عمل‌های جراحی و پیشرفت وسایل کمک شنیداری مسیر هموارتر شده و گفتار متخصصان بیشتر به رویکردهای کلامی و برقراری ارتباط از طریق گفتار و گفتار درمانی کودکان کم شنوا گرایش دارند.

در این مطلب تلاش کردیم به تعریفی از آسیب شنیداری و کم شنوایی، علل ایجاد آن و مراحل درمان و توانبخشی و گفتار درمانی کم شنوایی بپردازیم.

برای پاسخ به سوالاتتان تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

در گفتاردرمانی کم شنوایی چه کسی را کم شنوا می‌دانیم؟

در گفتار درمانی کم شنوایی، کم شنوا به فردی اطلاق می‌شود که به علت فقدان یا نقص شنوایی نتواند از طریق گفتار با جامعه ارتباط  برقرار کند.

کم شنوایی می تواند نقص در عملکرد یک گوش و یا هر دو گوش فرد باشد.

بیایید با انواع کم شنوایی آشنا شویم:

تقسیم بندی کم شنوایی بر اساس سن ابتلا:

• کم‌ شنوایی اکتسابی: این نوع کم‌شنوایی بعد از رشد مهارت‌های گفتار و زبان فرد به علل مختلفی رخ می‌دهد اما تاثیر کمی روی گفتار فرد کم‌شنوا دارد. با این حال به مرور زمان به دلایل مختلفی مثلا عدم دریافت فیدبک شنیداری، فرد ممکن است دچار مشکلات گفتاری نیز شود. (مثل پدربزرگ کم شنوایی که بلندتر از حالت معمول صحبت میکند. یا…)

• کم‌ شنوایی مادرزادی/ سرشتی: این نوع کم شنوایی معمولا قبل از ۳ سالگی رخ می‌دهد. می‌تواند قبل و یا مدت کوتاهی بعد از تولد نوزاد ایجاد شود.

در این نوع کم شنوایی به علت نقص شنوایی قبل از دوران زبان آموزی، کودک با مشکلات جدی گفتار و زبان مواجه است. اقدامات گفتار درمانی کودکان کم شنوا در این دسته بسیار مهم است.

تقسیم بندی کم شنوایی بر اساس محل ضایعه:

• کم شنوایی انتقالی: به علت نقص در گوش خارجی یا گوش میانی رخ می‌دهد.
• کم شنوایی حسی عصبی: اگر آسیب و نقص در گوش داخلی باشد، کم شنوایی حسی عصبی و اگر در عصب شنوایی باشد، کم شنوایی عصبی رخ می‌دهد.
• کم شنوایی آمیخته: وجود همزمان کم شنوایی انتقالی و حسی عصبی است.
• کم شنوایی مرکزی: مربوط به درک و پردازش اطلاعات شنوایی در مغز است و نام دیگر آن اختلال پردازش شنیداری مرکزی است. این اختلال میتواند همزمان با کم شنوایی حسی عصبی رخ دهد.

میتوان گفت چالش برانگیز ترین نوع کم شنوایی است و گفتاردرمانی کم شنوایی برنامه‌های متعددی برای کودکان با این نوع آسیب شنیداری دارد.

تقسیم بندی بر اساس شدت کم شنوایی:

خب تا به اینجا درباره ی تعریف کم شنوایی و انواع آن صحبت کردیم. حال به این پرسش پاسخ می‌دهیم که چرا کم شنوایی ایجاد می‌شود؟ دانستن علت آن در گفتار درمانی کودکان کم شنوا نیز برای درمانگران اهمیت دارد.

علت ایجاد کم شنوایی چیست؟

کم شنوایی می‌تواند علل مختلف سرشتی ، ژنتیکی و یا اکتسابی داشته باشد.

برخی عفونت‌ها و بیماری‌های دوران جنینی یا اوایل تولد می‌تواند باعث کم شنوایی هایی از نوع خفیف تا شدید و عمیق شود.

برخی مشکلات و بیماری‌های پیش از تولد می‌توانند باعث کم شنوایی شوند. مانند:

• عفونت‌های داخل رحمی مثل: سرخجه، سیتومگالوویروس، ویروس هرپس
• مشکلات مربوط به عامل Rh خون 
• نارس بودن نوزاد
• دیابت مادرزادی 
• مسمومیت در طول بارداری
• سیفلیس
• نبود اکسیژن یا آنوکسی 
• بدشکلی های ساختار گوش

همانطور که گفتیم برخی کم شنوایی ها هم اکتسابی هستند. از جمله ی آنها می توانیم به این موارد اشاره کنیم:

• عفونت های گوش یا اوتیت میانی
• داروهای اتوتوکسیک
• مننژیت
• سرخک
• انسفالیت
• آبله مرغان
• آنفلوانزا
• سرخجه
• ضربه به سر

آیا کم شنوایی در کودکان قابل پیشگیری است؟

شاید نتوانیم از کم شنوایی صد درصد جلوگیری کنیم اما خبر خوب این است که با رعایت برخی نکات میتوان ریسک ابتلا به کم شنوایی در کودکان را کاهش داد. پس:

مشاوره های ژنتیکی قبل از ازدواج را جدی بگیرید.

قبل از بارداری واکسن سرخجه بزنید.

اگر به بیماری‌هایی مثل دیابت مبتلا هستید، قبل از بارداری با پزشک خود مشورت کنید.

در دوران بارداری به هیچ عنوان خودسرانه دارو مصرف نکنید.

در دوران بارداری از آسیب های فیزیکی جلوگیری کنید.

در دوران بارداری بیشتر از خود مراقبت کنید تا بتوانید حداکثر امکان از ابتلا به بیماری های متعدد جلوگیری کنید.

ارتباط بین کم شنوایی و مشکلات گفتار و زبان چیست؟

در بررسی ارتباط میان تولید گفتار و شنیدن باید به دوران جنینی رجوع کنیم.

بله! تعجب نکنید.

حلزون گوش جنین تقریبا در هفته‌ی بیستم جنینی عملکردی شبیه به یک بزرگسال سالم و شنوا دارد.

این نکته به این معناست که یک نوزاد تازه متولد شده حداقل ۴ ماه تجربه ی شنیدن دارد.

قرارگرفتن در معرض تحریکات شنیداری و صداهای گفتاری در شکل دهی سیستم شنوایی و همچنین در کسب مهارت‌های زبانی و گفتاری حائز اهمیت است.

اما همه‌ی انواع کم شنوایی‌ها به یک میزان بر روی گفتار کودک اثرگذار نیستند. تاثیر آن به عوامل مختلفی بستگی دارد. از جمله‌ی آن‌ها می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:

• میزان افت شنوایی
• نوع کم شنوایی
• زمان شروع کم شنوایی (اینکه قبل از سن زبان آموزی ایجاد شود یا بعد از آن)
• زمان تشخیص کم شنوایی
• علت افت شنوایی
• فرکانس های درگیر
• سن تجویز وسیله کمک شنوایی
• به طور مداوم از وسیله کمک شنوایی استفاده کند
• اختلالات همراه وجود دارند یا نه
• اقدامات توانبخشی که برای کودک کم شنوا صورت گرفته است و نحوه انجام گفتار درمانی کودک کم شنوا .

به ط‌ور کلی هر چه سن شروع کم شنوایی در کودک کمتر باشد  و میزان کم شنوایی بیشتر و نوع آن حادتر باشد، آسیب بیشتری به مهارت‌های زبانی و گفتار کودک وارد می‌کند و اقدامات مورد نیاز برای گفتار درمانی کودکان کم شنوا بیشتر می‌شود.

بنابراین افزایش آگاهی والدین می‌تواند به تشخیص زودهنگام کم شنوایی کمک کند.

خوب است بدانید: قان و قون کردن نوزادان نشانه‌ی مهمی است.

در حدود 4 تا 6 ماهگی نوزادان سالم شروع به قان و قون می‌کنند، ولی در نوزادان کم شنوا این مرحله دیده نمی‌شود.

در صورت عدم مشاهده‌ی قان و قون در نوزادان نیاز به بررسی‌های بیشتر با آزمون های شنوایی است.

در صورت تشخیص نقص در شنوایی و بررسی میزان آن و میزان تاثیرش روی گفتار، دریافت هرچه سریعتر خدمات توانبخشی اعم از گفتاردرمانی کم شنوایی اهمیت دارد.

اثرات کم شنوایی بر کودکان در دوره‌ی پیش از زبان آموزی:

همانطور که پیشتر هم گفتیم هر چه سن شروع کم شنوایی کمتر باشد، میزان آسیب آن به گفتار و زبان بیشتر خواهد بود.

پس کم شنوایی در دوره‌ی پیش از زبان آموزی اولین اثر سوء خود را بر رشد زبانی کودک می‌گذارد.

وقتی کودک به سن مدرسه می‌رسد مشکلات یادگیری و خواندن و نوشتن خودشان را نشان می‌دهند و گفتاردرمانگر در گفتار درمانی کودکان کم شنوا به تمام این جنبه‌ها توجه می‌کند و برای آن‌ها برنامه‌های درمانی ویژه‌ای اجرا می‌کند.

از آنجایی که دریافت اطلاعات محیط از طریق حواس مختلف روی رشد هوشی و درکی کودکان اثرگذار است. کم شنوایی ممکن است روی هوش کودک هم تاثیر منفی بگذارد.

مشکلات در خواندن ، نوشتن و رشد درکی و هوشی در نهایت پیشرفت‌های تحصیلی کودک را تحت شعاع قرار داده و می‌تواند آسیب‌های روانی و اجتماعی به همراه داشته باشد.

اثرات کم شنوایی بر کودکان در دوره‌ی پس از زبان آموزی:

هرچه کم شنوایی  دیرتر رخ دهد، اثرگذاری کمتری روی گفتار کودک دارد.

چون این دسته از کودکان به واسطه‌ی شنوایی مناسب به گفتار رسیده اند و پس از ایجاد نقص شنوایی همچنان قادر به صحبت کردن هستند.

اما گفتار آن‌ها نیز می‌تواند به مرور زمان دچار اشکالاتی در تلفظ یا کیفیت صدا شود.

شاید این سوال برایتان مطرح شود که…. چرا؟ 

یکی از دلایل آن از دست دادن فیدبک شنیداری است. ما هر بار که صحبت می‌کنیم، صدای خودمان را می‌شنویم و از طریق آن می‌توانیم کلمات و جملات خودمان را در صورت نیاز اصلاح کنیم. به این فرایند فیدبک شنیداری می‌گویند و در بیان ما بسیار اثر گذار است.

اما کودکی که دچار کم شنوایی می‌شود، بسته به میزان و نوع کم شنوایی، فیدبک شنیداری را از دست می‌‌دهد.

بهترین سن برای تشخیص و گفتاردرمانی کم شنوایی چه دورانی است؟

یکی از تاثیرگذارترین عواملی که روی نتیجه‌ی توانبخشی شنیداری و گفتاردرمانی کم شنوایی اثر می‌گذارد، تشخیص زودهنگام کم شنوایی در نوزادان و شیرخواران است.

امروزه تلاش بر این است که با انجام آزمون‌های غربالگری شنوایی ، کم شنوایی در نوزادان حداکثر تا ۳ ماهگی تشخیص داده شود.

سن شروع توانبخشی در شیرخواران نیز، حداکثر تا ۶ ماهگی است.

پس از اینکه تشخیص داده شد کودک کم شنواست، بررسی های دقیق‌تر توسط پزشک گوش و حلق و بینی انجام می‌شود تا نوع کم شنوایی تعیین شود.

مرحله‌ی بعدی برنامه‌ی درمان و توانبخشی است که یکی از مهمترین عناصر این مرحله گفتاردرمانگران هستند.

توانبخشی و گفتار درمانی در کودکان کم شنوا شامل چه مراحلی می‌شود؟

پس از تشخیص کم شنوایی حسی عصبی، کودک برای افزایش توانایی شنیدن، وسایل کمک شنوایی دریافت می‌کند.

مرحله‌ی بعد تربیت شنوایی است.

در این مرحله شنوایی شناسان  و گفتاردرمانگران به کودکان کم شنوا کمک می‌کنند تا طی مراحلی، شنیدن را بیاموزند.

تربیت شنوایی مرحله ای به نسبت طولانی است که در طی آن کودک می آموزد:

1. صدا را کشف کند.
2. صداها را تمیز دهد.
3. صدا را تشخیص دهد (پردازش شنوایی).
4. گفتار را درک کند: این مرحله، مرحله نهایی و پیچیده رشد شنوایی است.

بعد از اینکه کودک چگونه شنیدن را آموخت، آسیب شناس گفتار و زبان، مهارت‌های زبانی و تولید گفتار را به او می‌آموزد.

رشد گفتار و زبان را می‌توان به ۳ مرحله تقسیم کرد:

1. زبان درکی: در این مرحله کودکان علاوه بر تشخیص  و قضاوت در مورد منبع صدا، سعی می‌کنند آن را درک کرده و در تولید گفتار به کار بگیرند.
2. زبان شناختی: این مرحله همگام با رشد شنوایی کودک است. در زبان شناختی، کودک میان آنچه شنیده و معنای آن ارتباط برقرار می‌کند.
3. زبان بیانی: در این مرحله کودک قادر به بیان تک کلمات خواهد بود و کم کم به گفتار می‌رسد.

اما فرایند توانبخشی با تولید گفتار به اتمام نمی‌رسد. مهم ترین هدف ما از صحبت کردن برقراری ارتباط است. بنابراین مراحل بعدی برای افزایش مهارت های ارتباطی کودک است. این مرحله از گفتار درمانی کودک کم شنوا با وجود والدینی آگاه و همراه تسهیل می‌شود.

گفتاردرمانی کم شنوایی چگونه به کودکان کم شنوا کمک می کند؟

• در گفتار درمانی کم شنوایی ابتدا گفتاردرمانگر سطح ارتباطی کودک را بررسی کرده و نیازهای او قبل از عمل کاشت را مشخص می‌کند.
• پس از عمل کاشت حلزون، گفتار درمانگر با بررسی دوباره‌ی سطح ارتباطی کودک برایش برنامه‌ی درمانی تهیه می‌کند.
• آیا در رابطه با نحوه‌ی ارتباطتان با کودک کم شنوایتان سردرگم هستید؟ مشاورات گفتاردرمانگر می‌تواند یاریگر والدین برای برقراری ارتباط موثرتر با کودک باشد.

همانطور که گفته شد فعالیت گفتار درمانگران در حوزه ی کم شنوایان علاوه بر بهبود مهارت های زبانی و تولید گفتارمی‌تواند شامل مشاوره‌های پیش از عمل کاشت حلزون و استفاده از سمعک  باشد.

مشاوره های آسیب شناسان گفتار و زبان شامل این موارد است:

•  گفتاردرمانگر در رابطه با توانایی گفتار و زبان کودک پس از عمل با والدین صحبت کرده و نقش مهم والدین در روند توانبخشی را توضیح می‌دهد.
• فرایند درمانی و روند آن پس از عمل کاشت حلزون را توضیح می‌دهد.
• گفتاردرمانگر می‌تواند در رابطه با ارتباط میان والدین و کودک کم شنوا مشاورات دقیقی ارائه دهد.

برای دریافت مشاوره و گفتاردرمانی با شماره های کلینیک در تماس باشید.