امروزه گفتاردرمانی سکته مغزی به بیماران کمک شایانی کرده است. طبق آمار رسمی رئیس انجمن مغز و اعصاب ایران، سالانه ۱۸۰ هزار نفر دچار سکته مغزی شده و سن بروز آن ۱۰ سال کمتر از پیش شده است! از طرفی یکی از عوارض سکته مغزی به خصوص در نیمکره‌ی چپ، مشکلات گفتار و زبان است.
اگر شما یا عزیزانتان سکته مغزی را تجربه کرده‌اید و با عوارض و مشکلات گفتاری، زبانی و بلع پس از آن دست وپنجه نرم می‌کنید، این مطلب برای شما نوشته شده است.
در ادامه قدم به قدم با آسیب‌های تکلم و بلع سکته مغزی و پروسه‌ی گفتاردرمانی سکته مغزی آشنا می‌شویم.
سکته مغزی چه موقع رخ می‌دهد؟
پس از سکته مغزی، احتمالاً این کلمه را در بیمارستان و مراکز توانبخشی می‌شنوید: “CVA” یعنی یک حادثه! برای عروق خونی مغز. (و بله… یک حادثه برای ادامه زندگی…)
سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که خون‌رسانی به مغز دچار مشکل شود.۳ نوع سکته مغزی که جزو فوریت‌های پزشکی و موارد اورژانسی هستند، شامل موارد زیر می‌شوند :
- هموراژیک: آسیب مغزی در اثر خونریزی در مغز رخ داده است.
- ایسکمیک: آسیب مغزی در اثر ایجاد لخته‌ی خونی در مغز است. اکثر سکته‌ها از این نوع هستند.
- حمله‌ی ایسکمیک گذرا یا TIA: در اثر انسداد موقت جریان خون در مغز ایجاد می‌شود.
از آنجایی که مغز عمده فعالیت‌های بدن را کنترل می‌کند، عوارض سکته مغزی بسته به محل و شدت آسیب می‌تواند در طیف خفیف تا شدید قرار گیرد.
CVA= cerebral vascular accident
آیا گفتار فرد در اثر سکته مغزی تغییر می‌کند؟
برای پاسخ به این سوال، ابتدا لازم است پیش نیازهایی را بدانید:
هرکدام از نیمکره‌های مغز عملکردهای مخصوص به خود را دارند. برای مثال نیمکره‌ی راست مغز مسئول هنر، خلاقیت، خیال پردازی و… است در حالی که نیمکره‌ی چپ مسئول مواردی مانند ریاضیات، منطق، زبان و گفتار است.
از این اطلاعات می‌توان فهمید که سکته‌ی مغزی اغلب زمانی بیمار را دچار مشکل گفتاری می‌کند، که به نیمکره‌ی چپ مغز آسیب وارد کند.
در مغز دو ناحیه‌ی مهم مرتبط با زبان وجود دارد که هر دو در نیمکره‌ی چپ قرار دارند:
- بروکا (Broca’s area): در تولید گفتار و رسایی و شیوایی گفتار اثرگذار است.
- ورنیکه (Wernicke’s area): با درک گفتار و پردازش و تفسیر زبان مرتبط است.
بنابراین اگر سکته مغزی باعث آسیب به مناطقی از مغز شده باشد که مسئول گفتار و زبان اند، به راحتی می‌تواند بر تکلم فرد اثر بگذارد.
پس از سکته مغزی، دقیقا چه بر سر تکلم می‌آید؟
پدر، مادر یا همسرتان دچار سکته مغزی شده‌است، حالا می‌بینید که نمی‌تواند به خوبی قبل صحبت کند. می‌دانید که باید به گفتاردرمانی مراجعه کنید –آن هم در اسرع وقت، چون زمان پس از سکته مغزی طلاست! گفتاردرمانی سکته مغزی برای این دست مشکلات تکلم، طبقه بندی‌های مختلفی دارد که آشنایی با آن‌ها، آگاهی شما را بیشتر کرده و در مسیر درمان برایتان مفید واقع می‌شود.
پس از سکته‌ی مغزی، بیمار ممکن است با این مشکلات گفتاری مواجه شود:
- زبان پریشی یا آفازی (Aphasia) : فرد به علت آسیب مغزی در درک کلامی، بیان، یا هردوی آن‌ها دچار مشکل می‌شود. آفازی انواع مختلفی دارد (مثل آفازی بروکا، آفازی ورنیکه، آفازی ترنسکورتیکال و…) که محل و میزان آسیب مغزی و علائمی که بیمار در گفتار و زبان نشان می‌دهد، نوع آن را تعیین می‌کند.
- کنش پریشی یا آپراکسی (Apraxia) : این اختلال هم در اثر آسیب نورولوژیک رخ می دهد. سکته‌ی مغزی می‌تواند منجر به ایجاد آپراکسی شده و باعث شود فرد در برنامه‌ریزی حرکتی و انجام حرکات ارادی دچار مشکل شود.
( با من به اتاق درمانم بیایید تا برایتان بیشتر توضیح دهم. می‌گویم: «پدرجان لطفاً فوت کن.» بیمار تلاش و تقلای زیادی می‌کند، لب‌هایش را تکان می‌دهد اما نمی‌تواند فوت کند. چند دقیقه بعد، موقع انجام تمرین دیگری، از سر کلافگی لب‌هایش را گرد می‌کند و میگوید: هوووفففف… پس توانست فوت کند! عضلات سالم بودند، اما وقتی پای قصدمندی و انجام ارادی به میان آمد، دچار مشکل شد. آپراکسی اکتسابی به زبان ساده این است! دفعه بعدی که گفتاردرمانگرتان نامی از آپراکسی آورد، می‌دانید منظور چیست.
- دیزآرتری (Dysarthria) : نوعی اختلال حرکتی گفتار است. دیزآرتری حرکات عضلات مرتبط با گفتار را دچار مشکل می‌کند و انواع مختلفی دارد. گاهی عضلات شل شده‌اند، گاهی سخت، گاهی تُن متغیر… گفتاردرمانی سکته مغزی برای همه آن‌ها برنامه دارد!
آیا آسیب به گفتار پس از سکته‌ی مغزی قابل درمان است؟
یک پاسخ واقع بینانه: بله، معلوم است که اوضاع بهتر می‌شود؛ اما اینکه چقدر؟ بستگی به عوامل فراوانی دارد.
چه عواملی در درمان گفتار پس از سکته مغزی نقش دارد؟
عوامل فراوانی در درمان گفتار و زبان پس از سکته مغزی نقش دارند از جمله اینکه:
شدت آسیب مغزی چقدر بوده است؟
تصویر MRI آسیب به کدام ناحیه را نشان می‌دهد؟
سن بیمار چقدر است؟
بیمار چقدر همکاری دارد؟
بیمار چقدر انگیزه و امید برای انجام تمرینات دارد؟ آیا با افسردگی درگیر است؟
در ابتدا تکلم فرد چقدر آسیب دیده بود؟
گفتاردرمانی چه مدت پس از سکته مغزی شروع شده است؟ یک هفته بعد؟ یک ماه بعد؟ یا یک سال بعد؟
مهارت و توانمندی گفتاردرمانگر چقدر است؟
از چه تکنیک‌هایی برای گفتاردرمانی پس از سکته مغزی استفاده شده‌است؟
خانواده بیمار چقدر در پروسه درمان همراه هستند و همکاری می‌کنند؟
گفتار درمانی سکته‌ی مغزی چگونه آسیب را جبران می‌کند؟
ویژگی انعطاف‌پذیری عصبی
برای پاسخ به این سوال در ابتدا لازم است کمی بیشتر با ویژگی‌های مغز شگفت‌انگیزمان آشنا شویم.
یکی از ویژگی‌های بینظیر مغز، خاصیت نوروپلاستیسیته یا انعطاف پذیری عصبی مغز است.
اما نوروپلاستیسیته به چه معناست؟
مغز ما شکل پذیر است. رفتار‌های جدید، تغییرات و تجربیات محیطی تازه و یادگیری می‌توانند سبب تغییر عملکردهایی از مغز شوند و شبکه‌های عصبی جدیدی ایجاد کنند.
تقویت و تثبیت این شبکه‌های عصبی جدید را، تکرار آن رفتارها تضمین می‌کند.
انعطاف پذیری عصبی عاملی است که سبب بازیابی مهارت‌های ارتباطی و گفتاری بیماران سکته‌ی مغزی می‌شود.
گفتاردرمانگر پس از ارزیابی و تشخیص مشکل تکلم، با انجام تمرینات به خصوص و تکرار آن‌ها، درواقع شبکه‌های عصبی جدیدی ایجاد و آن‌ها را تقویت می‌کند.
به یاد داشته باشید: کلید فعال کردن انعطاف‌پذیری عصبی، تکرار است. حالا احتمالاً اهمیت انجام تمرینات گفتاردرمانی سکته مغزی در منزل را می‌دانید.
نوروپلاستیسیته و گفتاردرمانی سکته مغزی
گفتار درمانی سکته‌ی مغزی، درمانی آسان و سریع نیست. پس از سکته‌ی مغزی و آسیب به بخش‌های مرتبط با زبان و گفتار، مغز باید از قسمت‌های سالم خود برای جبران آسیب و ایجاد راه های ارتباطی جدید استفاده کند که فرایندی زمان‌بر است.
در گفتاردرمانی کلینیک حامی، آسیب شناسان گفتار و زبان پذیرای بیماران سکته‌ی مغزی هستند تا بعد از ارزیابی کامل و تشخیص نواحی آسیب دیده به درمان و توانبخشی این بیماران بپردازند.
تمرینات گفتاردرمانی برای بیماران سکته‌ی مغزی
برای بیماران سکته‌ی مغزی نمی‌توان برنامه‌ی گفتاردرمانی واحدی را در نظر گرفت.
بسته به اینکه آسیب مغزی منجر به آفازی، آپراکسی یا دیزارتری شده باشد، درمان بیماران سکته‌ی مغزی متفاوت خواهد‌بود.
برای مثال برخی بیماران ممکن است درک داشته باشند اما قادر به واضح صحبت کردن نباشند و یا بالعکس. هر کدام از این موارد برنامه‌های درمانی مختص خود را می‌طلبد.
بنابراین اگر با مشکلات گفتاری پس از سکته‌ی مغزی دست و پنجه نرم می‌کنید، با مراجعه به گفتاردرمانی و پس از ارزیابی آسیب شناس گفتار و زبان، می‌توانید برنامه‌ی مختص خود را دریافت کنید.
اگر نمیتونی حرف بزنی، برام آواز بخون! اینو احتمالاً میتونی!
شاید برایتان جالب باشد: بیماران سکته‌ی مغزی شاید توان صحبت کردن نداشته باشند اما در برخی موارد قادرند آواز بخوانند!
پیش‌تر درباره‌ی عملکرد متفاوت دو نیمکره مغز صحبت کردیم. از طرفی سکته‌ی مغزی معمولا به یک نیمکره آسیب وارد می‌کند و سکته‌های دو طرفه نادرند.
بنابراین شاید زبان و گفتار با سکته‌ی مغزی در نیمکره‌ی چپ آسیب ببیند، اما همچنان قسمت خلاقانه و هنری مغز در نیمکره‌ی راست سالم باقی می‌ماند.
به این طریق می‌توان درمان آفازی در برخی بیماران را با آواز درمانی آغاز کرد.
آواز درمانی، روشی سریع نیست اما برای بازیابی گفتار درمان مطلوبی است و با تمرین و استمرار پیشرفت خوبی را به همراه دارد.
سکته‌ی مغزی و تاثیر آن بر روی بلع
اگر…
- سکته‌ی مغزی باعث آسیب به قسمتی از مغز شود که عضلات کمک کننده به بلع را کنترل می‌کند.
- سکته‌ی مغزی تعادل فرد را دچار مشکل کند به طوری که فرد نتواند صاف بنشیند.
- سکته‌ی مغزی عوارضی چون خواب آلودگی، عدم تمرکز و مشکلات شناختی را به همراه داشته باشد.
هر کدام از این موارد می‌توانند روند پیچیده‌ی بلع را مختل کرده و مشکل ایجاد کنند.
مشکلات بلع سکته‌ی مغزی چه خطراتی به همراه دارد؟
اگر سکته‌ی مغزی، بلع و قورت دادن غذا و آشامیدن مایعات را برای بیمارتان دشوار کرده است، هرچه سریع‌تر این مسئله را با پزشک در میان بگذارید و گفتاردرمانی (بلع درمانی) را شروع کنید.
زمانی که غذای جویده شده یا بزاق دهان کاملا بلعیده نشوند، ممکن است وارد نای (مسیر هوایی) شده و اگر این مشکلات با خواب آلودگی و بیهوشی ناشی از سکته‌ی مغزی همراه باشند، به طوری که بیمار نتواند با سرفه جلوی انسداد راه هوایی را بگیرد، حیات فرد را به خطر می‌اندازند.
مشکلات بلع می‌توانند منجر به مشکلاتی شوند از جمله :
- آسپیراسیون
- ذات الریه
- کم آبی
- سوءتغذیه
آیا گفتار درمانی بلع در بیماران سکته‌ی مغزی موثر است؟
بله!
گفتاردرمانگران با آموزش یکسری تکنیک‌ها و تحریکات و ماساژ عضلات، می‌توانند سبب بهبود بلع بیماران شوند.
با این روش‌ها قادر خواهید بود با بلع صحیح از بروز مشکلات راه‌های هوایی و ریوی جلوگیری کنید.
تلاش ما بهبودی روز افزون و بازیابی هرچه بیشتر مهارت‌ها پس از وقوع سکته مغزی است…
با بیان نظرات و پیشنهادات خود ما را در بهتر شدن خدماتمان، یاری کنید.
0 دیدگاه