کاردرمانی کلاب فوت

یکی از شایع‌ترین نابهنجاری‌های زمان تولد در نوزادان و کودکان کلاب فوت است. می‌توان گفت از هر هزار کودک، یک نفر به این اختلال دچار خواهد شد. در این نوشتار به سوال‌هایی که شما درباره کلاب فوت دارید؛ مثل:
کلاب فوت چیست؟ چگونه به وجود می‌آید؟ آیا درمانی دارد؟ و… پاسخ داده می‌شود و در پایان نیز نکات تکمیلی و توصیه‌هایی برای شما خانواده‌های عزیز آورده شده است.
پس با ما تا انتها مطلب همراه باشید.

کلاب فوت چیست و به چه شکلی دیده می‌شود؟

کلاب فوت (club foot) یا پا چنبری عارضه‌ای است که در پاها ظاهر می‌شود و به دلایل مختلفی بروز پیدا می‌کند. کلاب فوت می‌تواند در هر دو پا یا فقط در یک پا به وجود بیاید که در بیشتر موارد هر دو پا را درگیر می‌کند. در این عارضه طبق تصویری که مشاهده می‌کنید:

۱. زاویه بین کف پا و ساق پا افزایش پیدا می‌کند. یعنی کف پا به سمت زمین متمایل می‌شود.
۲. انگشتان پا به سمت داخل می‌چرخد.

در این حالت پایی که آسیب دیده است، کوتاه‌تر از پای مقابل دیده می‌شود.

چگونه کلاب فوت تشخیص داده می‌شود؟

خوشبختانه نابهنجاری کلاب فوت در ماه‌های آخر جنینی با سونوگرافی قابل تشخیص است. هنگام تولد نیز با مشاهده وضعیت پاهای نوزاد، بدشکلی‌های اندام و وضعیت پا چنبری را می‌توان تشخیص داد.

چرا کلاب فوت ایجاد می‌شود؟

برای ایجاد کلاب فوت دلایل زیادی بیان می‌شود اما در حال حاضر دلیل قطعی برای این اختلال ذکر نشده است. از جمله دلایل ایجاد کلاب فوت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. تاندون‌ها
تاندون یک بافت نواری مانند در بدن است که استخوان را به عضلات متصل می‌کند.
به نظر شما با توجه به تصویری که در بالا مشاهده کردید، در عارضه کلاب فوت برای تاندونی که عضلات ساق پا را به کف پا متصل می‌کند چه اتفاقی افتاده است؟
بله! این تاندون کوتاه شده است و در این حالت لبه داخلی کف پا به ساق پا نزدیک‌تر می‌شود و کلاب فوت شکل می‌گیرد.

۲. ژنتیک
طبق تحقیقاتی که در این باره انجام شده است، احتمال ابتلا به کلاب فوت در خانواده‌ای که سابقه ژنتیکی این عارضه را دارند، بسیار بیشتر است که این به دلیل قابل انتقال بودن ژنتیک ساختار پروتئینی بافت‌های دخیل در کلاب فوت است.

۳. مصرف الکل و دخانیات مادر در زمان بارداری

۴. کم بودن حجم مایع درون رحمی

توجه کنید که برخی وضعیت اشتباه قرارگیری جنین در شکم را نیز جزو عوامل ایجاد کننده کلاب فوت می‌دانند اما این مورد هنوز به قطعیت تایید نشده است.

کلاب فوت چه تاثیری بر کودک می‌گذارد؟

آناتومی و راستای قرارگیری بدن و اندام به بهترین شکل برای ایستادن و راه رفتن طراحی شده است. از طرفی مچ پا انتقال دهنده وزن بدن و تعدیل کننده نیروهای وارد شده به مچ پا است. پس طبیعتا با تغییر آناتومی طبیعی پاها، راه رفتن و ایستادن نیز دچار مشکلاتی خواهد شد.
علاوه بر این، تغییر ظاهر پا می‌تواند بر روحیه و اعتماد به نفس کودک تاثیر زیادی بگذارد و باعث شود کودک با مقایسه خود با دیگران دچار کمبود عزت نفس بشود.

انواع مختلف کلاب فوت

کلاب فوت را بر اساس عامل ایجاد کننده آن به ۳ گروه کلی تقسیم می‌کنند که هر گروه می‌تواند طیف کلاب فوت خفیف تا شدید را شامل بشود:

۱. ناشی از اختلالات عصبی
در این‌جا کلاب فوت از عوارض بیماری‌های مغزی و عصبی است. برای مثال کودکان مبتلا به اسپاینا بایفیدا و فلج مغزی به احتمال زیادی دچار کلاب فوت خواهند شد.

۲. ناشی از سندرم‌ها
سندرم‌هایی همانند همی‌ملیای تیبیا، کوتولگی دیستروفی و.‌‌.. می‌تواند باعث کلاب فوت بشود.

۳. نامشخص
در این کلاب فوت، متخصصان دلیلی برای ایجاد آن پیدا نکرده‌اند و معمولا آن را ژنتیکی می‌دانند.

آیا درمان کلاب فوت امکان‌پذیر است؟

با توجه به میزان چرخش و افتادگی مچ پا یعنی کلاب فوت خفیف تا کلاب فوت شدید، می‌توان درمان‌های مختلفی را برای این عارضه در نظر گرفت.
باید توجه کنید که به دلیل انعطاف پذیری ساختارهای بدن نوزاد بهترین زمان برای شروع درمان کلاب فوت ۱ تا ۲ هفته پس از تولد است.

گچ‌گیری سریالی

در این روش طی چند ماه زاویه بین ساق پا و کف پا تنظیم می‌شود. یعنی در ابتدا به یک مقدار مشخص پا را به سمت وضعیت صحیح می‌برند و آن را گچ‌گیری می‌کنند. پزشک پس از یک بازه زمانی، میزان زاویه اولیه را افزایش می‌دهد و دوباره پا را گچ می‌گیرد. این عمل تا جایی که پا در وضعیت صحیح خود قرار بگیرد، انجام می‌شود.
در بیشتر موارد این درمان همراه با تنتونومی آشیل صورت می‌گیرد. یعنی جراح سوراخ کوچکی در تاندون آشیل ایجاد می‌کند تا تاندون گسترش یابد، رشد کند و بعد مجددا گچ‌گیری صورت می‌گیرد.

جراحی

وقتی کلاب فوت شدید باشد و کوتاهی بیش از حد تاندون‌ها را داشته باشیم در ۶ ماهگی تا ۱ سالگی گزینه جراحی برای درمان کلاب فوت قابل انجام است.

استفاده از بریس

بریس معمولا بعد از جراحی‌ها برای پیشگیری از برگشت کلاب فوت تجویز می‌شود و کودک باید به صورت طولانی مدت از بریس استفاده کند. در این روش کم کم و به مرور زمان استفاده از بریس محدود می‌شود.
بریس‌ها می‌تواند به دو شکل عمده باشند:

• دو پا از طریق میله بهم وصل شوند.
• پاها به صورت مستقل باشند.

اغلب از بریس‌های زیر که در تصویر نیز مشاهده می‌کنید، برای کلاب فوت استفاده می‌شود:

Solid Afo

Foot abduction brace

Wheaton brace

توانبخشی

توانبخشی مثل فیزیوتراپی و کاردرمانی چه قبل از جراحی و چه بعد از جراحی با اهداف وسیعی برای عارضه کلاب فوت توصیه می‌شود که در ادامه به تفصیل بیان می‌کنیم.

کاردرمانی کلاب فوت؛ چرا و چگونه؟!

کاردرمانی کلاب فوت برای افزایش توانایی حرکتی و استقلال کودک مداخلات خود را به اشکال متفاوت و وسیعی انجام می‌دهد.

۱. اصلاح الگوهای حرکتی
گفتیم که کلاب فوت ایستادن و راه رفتن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کودکی که دچار کلاب فوت است در وزن‌اندازی روی پاهای خود دچار مشکل است. کاردرمانی کمک می‌کند کودک با عوارض خیلی کمتری مراحل رشدی مهم خود را طی کند.
در اصلاح الگوهای حرکتی اهداف زیر دنبال می‌شود:
ایستادن روی پاشنه پا، ایستادن با پای صاف، چمباتمه زدن، ایستادن روی انگشتان پا، راه رفتن بدون بریس و… .
این اهداف می‌تواند در قالب فعالیت‌های راه رفتن روی تردمیل، راه رفتن روی ردپاهای مشخص شده و عبور از موانع انجام بگیرد.

۲. تقویت عضلانی
به دلیل ضعف عضلات اندام تحتانی به خصوص عضلات ساق پا، در کاردرمانی کلاب فوت تمرین‌های تقویتی همانند حرکت اسکوات از اهمیت بالایی برخوردار است.

۳. بازی درمانی
بازی هم برای تسهیل مهارت‌های حرکتی و هم حساسیت‌زدایی کودک هنگام استفاده از بریس انجام می‌شود.
اگر کودک در سنی نباشد که بتوان فعالیت‌های تقویتی و حرکتی را با او کار کرد، بازی یکی از بهترین روش‌ها برای آماده‌سازی کودک است.

• پرش قورباغه
• راه رفتن به شکل حیوانات
• ایستادن در وضعیت‌های مختلف

۴. ماساژ درمانی
درمان کلاب فوت با ماساژ بعد از عمل جراحی توصیه می‌شود. کوتاهی‌هایی که به دلیل استفاده نکردن یا کمتر استفاده کردن از عضله‌ها ایجاد می‌شود با ماساژ و کشش تا حدودی قابل درمان است.  ماساژ و کشش برای عضلات پشت ساق پا، تاندون آشیل و کف پا با هدف کاهش و مدیریت درد و تقویت عضلانی به شدت توصیه می‌شود.

۵. آموزش و مشاوره به خانواده
به دلیل این که استفاده کردن از بریس نیاز به راهنمایی‌هایی دارد، یکی از اقدامات کاردرمانی کلاب فوت آموزش‌های مربوط به بریس به خانواده کودکان است:

• نحوه صحیح پوشیدن و درآوردن بریس
• نحوه حمل کودک با بریس
• جوراب و لباس مناسب هنگام پوشاندن بریس
• اصلاحات بریس

۶. استفاده از کینزیوتیپ
زمان‌هایی که کودک از بریس استفاده نمی‌کند نباید عضلات و وضعیت پاها به حال خود رها شود. کاردرمانگران هنگام تمرین‌های کاردرمانی بدون بریس از کینزیوتیپ برای قرارگیری صحیح مچ پا استفاده می‌کنند.

توصیه‌هایی برای والدین هنگام استفاده از بریس…
۱. در ابتدا استفاده و تحمل بریس برای کودک سخت است. کودک بهانه می‌گیرد و بیقرار می‌شود. به او زمان بدهید که بریس را بپذیرد.
۲. از کرم‌های مرطوب کننده در مناطقی از پوست که حساس و قرمز شده است استفاده نکنید.
۳. از نواحی در بدن که تاول دارند، محافظت کنید.
۴. استفاده طولانی مدت از بریس توصیه نمی‌شود‌. حتما طبق برنامه درمانی بریس را برای کودک استفاده کنید.

در آخر باید توجه کنید که درمان به موقع کلاب فوت بسیار مهم است و حتما باید آن را جدی بگیرید‌. بهترین زمان برای درمان کلاب فوت قبل از وزن‌اندازی کودک بر روی پاهای خود است. یعنی کودک قبل از این که به مرحله ایستادن و راه رفتن برسد باید درمان خود را شروع کند.