کاردرمانی چهار دست و پا رفتن کودک + نکات مهم

کاردرمانی چهار دست و پا رفتن یکی از روش‌های مؤثر برای کمک به کودکان در یادگیری این مرحله مهم از رشد حرکتی است. چهار دست‌وپا رفتن یکی از مراحل مهم رشد حرکتی در نوزادان است که به تقویت عضلات، هماهنگی بین اندام‌ها و ایجاد استقلال اولیه در جابجایی کمک می‌کند.

هرچند همه کودکان این مرحله را طی نمی‌کنند و نبود آن لزوماً نشانه‌ی مشکل نیست، اما یادگیری این مهارت می‌تواند در برخی موارد، مخصوصا در کودکان با شرایط خاص مانند سطح ۴ فلج مغزی، اهمیت پیدا کند. در این مقاله به نقش کاردرمانی در آموزش و تقویت این مهارت حرکتی مهم خواهیم پرداخت.

🎧 در این وویس، صحبت‌های جناب آقای قدرت خاوری درباره کاردرمانی چهار دست و پا رفتن کودک را بشنوید.

مرحله چهار دست و پا رفتن در رشد حرکتی کودک

در مراحل رشد حرکتی طبیعی یک نوزاد، از حدود ۹ ماهگی انتظار داریم که نوزاد به‌صورت اتوماتیک و با فعال شدن کدهای ژنتیکی‌اش در سلول‌های عصبی، مرحله حرکتی چهار دست‌وپا رفتن را، که به اصطلاح انگلیسی crawling نامیده می‌شود، کسب کند.

در تنوع ژنتیکی انسانی، بعضی از نوزادان این مرحله را طی نمی‌کنند و پس از اینکه در شش تا هفت‌ماهگی نشستن را یاد می‌گیرند، به‌صورت جابه‌جایی در حالت نشسته یا باسن‌سُرِه، یا به اصطلاح انگلیسی bottom shuffling، حرکت می‌کنند و هیچ‌وقت مرحله چهار دست‌وپا رفتن را تجربه نمی‌کنند. این نوزادان معمولاً حدود یک‌سالگی (کمی زودتر یا دیرتر) می‌ایستند و شروع به حرکت و راه رفتن می‌کنند.

آیا کاردرمانی برای چهار دست و پا رفتن کودک الزامی است؟

در رویکردها و تئوری‌های قدیمی توانبخشی و نوروفیزیولوژی این اعتقاد وجود داشت که حتماً باید مرحله حرکتی چهار دست‌وپا راه رفتن طی بشه و در غیر این صورت، کودک در مراحل بالاتر دچار نقص‌هایی خواهد شد. اما تئوری‌های جدید معمولاً این رویکرد رو رد می‌کنند و اعتقاد دارند که رشد طبیعی ملزم نیست که این مراحل را طی کند.

وقتی که کودک دچار تأخیر حرکتی می‌شود، از یک تأخیر حرکتی ساده که بدون آسیب مغزی است تا مواردی که آسیب مغزی هم در آن مشاهده می‌شود، مانند فلج مغزی و سایر اختلالات عصبی‌-عضلانی، این قاعده وجود دارد: یعنی کسب مرحله‌ی چهار دست و پا رفتن الزامی نخواهد بود، به‌خصوص اگر زمان زیادی گذشته باشد. یعنی چه؟ 

یعنی اگر کودکی را با تشخیص فلج مغزی حتی در بدو ورود به کلینیک داشته باشیم و این کودک کمتر از ۱۸ ماه سن داشته باشد، شاید کسب مرحله‌ی چهار دست و پا رفتن و کار کردن و تسهیل این مرحله، در واقع به ترقی رشدی کودک کمک‌کننده هم باشد. اما وقتی کودک از دو سال گذشته، آمادگی ایستادن را هم دارد و حتی خانواده گزارش می‌کنند که وقتی می‌ایستد، پا می‌گیرد و اصطلاحاً در سطح دوم یا سوم فلج مغزی قرار می‌گیرد و در تقسیم‌بندی GMFCS قرار دارد، بهتر است که این کودک مرحله‌ی چهار دست و پا رفتن را فاکتور بگیرد و سریعاً روی مرحله‌ی ایستادن و راه رفتن کار شود.

چهار دست و پا رفتن در کودکان با تاخیر حرکتی و اختلالات عصبی عضلانی

اگر کودک ما دچار یکی از اختلالات عصبی‌-عضلانی مانند CP یا تأخیر حرکتی باشد، در صورتی که فورجه‌ی زمانی داشته باشیم و در زمان مناسب باشیم، تسهیل چهار دست و پا رفتن ایرادی ندارد.

مثلاً اگر یک کودک شش یا هفت ماهه به ما مراجعه کرده و تأخیر حرکتی یا فلج مغزی با شدت خفیف برای او گزارش شده باشد، می‌توان روی مرحله‌ی چهار دست و پا رفتن کار کرد. اما اگر واقعاً زمان گذشته باشد و لاین‌ها و دِد‌تایم‌های ما سپری شده باشد، بهتر است وقت خود را برای کسب مراحل میانی تلف نکنیم و به مراحل بالاتر بپردازیم.

جمع بندی کاردرمانی چهار دست و پا رفتن کودک

 در نهایت می‌توان گفت که مرحله چهار دست‌وپا رفتن گرچه به رشد حرکتی کودک کمک می‌کند، اما الزامی نیست و برخی کودکان به دلایل ژنتیکی یا تفاوت‌های فردی ممکن است این مرحله را طی نکنند. 

با این حال، اگر به عنوان مثال مراجعی داشته باشیم که سطح ۴ فلج مغزی را داشته باشد و امیدی به راه رفتن مستقل او نباشد، بهتر است نوعی از جابجایی، مانند چهار دست‌وپا رفتن را یاد بگیرد تا در فضاهای کوچک مانند منزل، استقلال نسبی در جابجایی داشته باشد.