دست خط کودکان

چه عواملی بر دست خط کودکان تاثیرگذار است؟

اگر داشتن دست خطی خوب و خوانا را یک مهارت بدانیم، کودک شما برای داشتن این مهارت مهم باید 3 پله را طی کند. در این مطلب به طور کامل هر یک از این سطوح را با هم بررسی می‌کنیم:

اولین پله: این پله که اساسی‌ترین پله مهارت نوشتاری محسوب می‌شود، دارای چند بخش است:

1. داشتن ادراک بینایی

کودک باید وقتی کلمه “آب” را مشاهده می‌کند، معنای آن را درک کند. درکی از علائم نگارشی مثل “،” و “.” داشته باشد. در کل کودک باید معنا و مفهوم چیزی را که می‌بیند، متوجه شود و درک کند.

2. کنترل پاسچر بدن

پاسچر به زبان ساده یعنی حالت بدن. برای داشتن دست خط خوب وضعیت قرارگیری اندام‌های بدن بسیار مهم است. به طور مثال: به نظر شما کودکی که به کمر خوابیده است، می‌تواند مداد و کاغذ را در دست بگیرد و شروع به نوشتن کند؟! مسلماً پاسخ شما خیر است.

یکی از اصول کنترل پاسچر هنگام نوشتن این است که معمولاً آرنج باید جمع و مچ دست کمی به سمت بالا باشد.

3. دانش بنیادی

کودک باید از نظر حرکتی، شناختی و هوشی در سطح قابل قبولی قرار گرفته باشد و توانایی یادگیری داشته باشد.

دومین پله: آموزش‌های لازم و ضروری از طریق معلمان و والدین به خوبی به کودک داده شود. کودک باید حروف الفبا را بشناسد. شیوه قرارگیری حروف کنارهم، جمله‌بندی و معنا و مفهوم آن‌ها را تا حد زیادی آموزش دیده باشد.

آخرین پله: یک کودک برای این‌که بتواند شروع به نوشتن کند باید به دست غالب خود مسلط باشد و توانایی کنترل حرکات دست خود را داشته باشد. به طور معمول مداد با دست غالب گرفته می‌شود و کاغذ با دست غیرغالب، ثابت نگه داشته می‌شود و همه این عملکردها نیاز به تسلط بر دست دارند.

باید توجه کنیم برای تسلط بر دست باید اندام بالاتر یعنی آرنج، شانه و … ثبات خوبی داشته باشند. پس ضعف در اندام‌های بالاتر نیز می‌تواند عملکرد دست خط  کودکان را تحت شعاع قرار دهد.

دسته‌بندی مشکلات دست خط کودک

مشکلات دست خط کودک به خصوص دست خط بچه های کلاس اول دغدغه خیلی از خانواده ها است. در کاردرمانی دست برای نوشتن، دسته بندی زیر برای تعیین روند درمانی در نظر گرفته شده است:

1. عدم استفاده درست از نمادها

کودک باید بتواند نمادها مثل اعداد و حروف را به درستی درک کند و سپس در موقعیت‌های مناسب از آن‌ها استفاده کند. اولین جایی که کودک نمادها را مشاهده می‌کند، در طول فعالیت نقاشی کشیدن است. به همین دلیل باید اجازه داد کودک تصاویر ساده مثل دایره، مربع و … را نقاشی کند. این دسته از مشکلات علائمی دارد که به اختصار در ذیل آورده شده است:تصویری ناقص یا تکه تکه از اشیا را می‌کشد. مثلاً نمی‌تواند دایره‌ای کامل بکشد.

• نمی‌تواند توصیف دقیقی از آن‌چه رسم کرده ارائه کند. کلمه “آب” را می‌نویسد اما درکی از آن ندارد.
• تشخیص درستی از نقاشی خود ندارد.
• تصاویر نامفهومی رسم می‌کند.
• شرکت در فعالیت‌های نمادین برای او سخت است.

عدم یکپارچگی دیداری_حرکتی نیز می‌تواند منجر به این گروه از مشکلات بشود. چون بعد از درک چیزی که مشاهده می‌شود، کودک باید این توانایی را داشته باشد که آن را به تصویر بکشد یا بنویسد و این اهمیت یکپارچگی دیداری_حرکتی را نشان می‌دهد. مثلاً اگر کودک هماهنگی چشم و دست خوبی نداشته باشد، نمی‌تواند با سرعت مناسبی بنویسد یا کلمات را به درستی نمی‌نویسد.

2. عدم توانایی دست‌ورزی اشیا

یکی از لازمه‌های درست نویسی، استفاده درست از مداد و گرفتن آن است. این توانایی شامل گرفتن، نگه داشتن و دستکاری ابزار با انگشتان می‌شود که در مجموع مهارت‌های ظریف کودک را شامل می‌شود.

علائم ضعف در گرفتن و دست‌ورزی ابزار:

• افتادن مداد از دست کودک
• خستگی و درد در مچ دست
• کندی نوشتار
• فشار زیاد به مداد و سفید شدن مفاصل انگشتان که می‌تواند باعث زاویه داشتن نوشته‌ها بشود.

3. عدم توانایی استفاده از ابزار نوشتن

از علائم این دسته از مشکلات دست خط کودکان می‌توان موارد زیر را نام برد:

• توانایی عبور از خط وسط را ندارد. یعنی وقتی روی کاغذ می‌نویسد، نمی‌تواند تا آخر خط ادامه دهد
• معمولاً ابزار را با دست غیرغالب می‌گیرد.
• تکلیف را به موقع تمام نمی‌کند.
• نمی‌تواند کاغذ را با دست غیر غالب ثابت نگه دارد.
• نمی‌تواند فشار را تنظیم کند یا کمرنگ می‌نویسد یا پررنگ.
•  کج‌نویسی دارند. از علل کج‌نویسی می‌توان به عدم درست گرفتن مداد و فاصله نوک مداد با انگشتان، عدم قرارگیری درست کاغذ و قرار دادن دست در نزدیکی بدن اشاره کرد.

4. ناخوانایی دست خط

یکی از دلایلی که باعث می‌شود دست خط کودک خوانایی لازم را نداشته باشد، مشکل در ادراک فضایی است. کودک اندازه حروف و حتی فواصل را رعایت نمی‌کند. درکی از بالا و پایین ندارد.

هرچند وجود این مشکل در ابتدای شروع یادگیری نوشتن طبیعی است اما نباید به مدت زیادی باقی بماند.

• سایز حروف ناهمسان است.
• حروف را بیش از اندازه می‌کشند.
• جهت نوشتن را نمی‌داند و یا به طور مرتب جهت را تغییر می‌دهد.
• حروف بهم چسبیده‌اند.
• فاصله زیاد بین کلمات
• حروف ناخوانا و همتراز نیستند.
• کلمات یا بالاتر یا پایین‌تر یا بین خطوط نوشته می‌شوند.

کاردرمانی برای بهبود دست خط چه می‌کند؟

آیا میدانستید کاردرمانی برای دست خط کودکان هم برنامه‌ها و درمان‌هایی ارائه میکند؟ ما در کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی حامی بر مهارت ظریف دستان کودکان و نوشتن به آن‌ها کمک می‌کنیم.

تمرین درمانی

1. برای بهبود مشکل عدم رعایت فاصله گذاری می‌توان فواصل خطوط و کلمات را برای کودک با رنگ مشخصی تعیین کرد. در واقع یک میزان معین برای او در نظر گرفته می‌شود که وقتی کلمه‌ای را نوشت تا چه مقدار فاصله قرار بدهد تا از درهم نویسی جلوگیری شود. با افزایش دقت کودک کم کم این میزان کم‌رنگ و در نهایت پاک می‌شود.

2. حروف الفبای فارسی جایگاه مشخصی روی خط دارند. پس می‌توان با طراحی یک بازی به کودک درست‌نویسی روی خطوط را آموزش داد. برای مثال: گروهی از حروف مشخص می‌شود و از کودک خواسته می‌شود هر حرف را در جایگاه مناسب خود بنویسد. به ازای هر درست نویسی 2 امتیاز دریافت می‌کند و به ازای هر اشتباه 1 امتیاز کسر می‌شود. در پایان جایزه‌ای برای تلاش او در نظر گرفته می‌شود.

3. بازی کارت‌نویسی. در این بازی یک سری کارت تصاویر از حیوانات، اشیا، حروف و … وجود دارد. کودک باید اسم تصویری که مشاهده می‌کند روی کارت بنویسد.

4. در کاردرمانی دست برای نوشتن، برای تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف با استفاده از حبوبات، شن و حتی خمیرهای بازی برای تمرین نوشتن استفاده می‌شود.

تطابقات ابزار

گاهی گرفتن مداد برای کودک سخت است. در این صورت در کاردرمانی دست کودک ، کاردرمانگر قطر مداد را با مواد مخصوص و خمیر بیشتر می‌کند و به این ترتیب عملکرد درست‌نویسی را بهبود می‌دهد.

روان درمانی

هرچند بسیار مهم است که بدانیم چگونه دست خط کودکان خوب می‌شود اما نکته مهم‌تر این است که به شرایط عاطفی و روانی کودک توجه زیادی کنیم. از سری نکات مهم عاطفی که در کاردرمانی حائزاهمیت است:

1. باید به شرایط روانی کودک توجه ویژه‌ای کنیم. همان‌طور که وقتی کودک نا آرام و عصبی است نقاشی‌های نامرتب و نامفهومی رسم می‌کند، شرایط عاطفی و روانی کودک بر دست خط او نیز تاثیر می‌گذارد. فراهم کردن محیط آرام، به دور از تنش و حمایت از کودک به میزان زیادی می‌تواند عملکرد دست‌نویسی را بهتر کند.

2. گاهی کودک الگوی نامناسبی برای دست خط دارد. باید الگوهای مناسبی برای کودک درنظر گرفته شود و کودک را در معرض دست خط‌های زیبا قرار داد. در این‌جا حتی دست خط معلم نیز حائزاهمیت است.

3. کودک باید از ابزار نوشتن استانداردی استفاده ‌کند. گاهی ابزاری که مورد استفاده قرار می‌گیرد باعث خستگی مچ دست و فشار به انگشتان می‌شود.

در پایان باید ذکر کرد که بهبود دست خط کودکان یک فرآیند نسبتاً طولانی و زمانبر است. سعی نکنیم کودک را تحت فشار قرار بدهیم بلکه با آرامش و حمایت همه جانبه او را تا انتها مسیر همراهی کنید.