درصورتی که در مسیر درمانهای توانبخشی قرار دارید و به دنبال تمرینات تقویت حس وستیبولار کودک خود هستید، این مطلب مناسب شماست. در این مطلب آقای محمد معینی کاردرمانگر محترم، به شکلی کاربردی تمرینات وستیبولار را معرفی کرده و تعدادی از بازی های وستیبولار را که میتوانید به راحتی با کودک خود انجام دهید شرح دادهاند.
اندکی درمورد حس وستیبولار بدانید
حس وستیبولار یکی از حس های اولیه است که قبل از تولد یعنی در پنج ماهگی جنینی ایجاد شده و در اثر حرکات مادر شکل میگیرد.
بیشتر بخوانید: حس وستیبولار چیست؟
این حس که حس دهلیزی نیز نام دارد، به آگاهی از جهت، جهت گیری سر کودک در فضا و چگونگی حرکت آن مربوط میشود.
این حس جزء حواس پایهای محسوب میشود و سلامت آن برای سلامت سایر حواس و رشد نرمال کودک الزامی است.
کودکان از بدو تولد با کارها و بازی های کودکانه سعی در رشد و تقویت حس وستیبولار دارند.
حس وستیبولار ارتباط تنگاتنگی با رشد مهارتهای حرکتی و مهارتهای زبانی دارد؛ از این رو یکی از آیتمهایی که همیشه در ارزیابی های کاردرمانی صورت میپذیرد ارزیابی حس وستیبولار است.
گاهی اوقات یک سری اختلالات مثل عدم توجه یا تمرکز ریشه در این حس دارند که با تعدیل آن به مرور این مشکلات کودکان هم رفع می شود.
کودکانی که در حس وستیبولار مشکل دارند معمولاً در پردازش این حس دچار مشکلاتی نظیر موارد زیر هستند:
الگوی کم حسی وستیبولار
زمانی است که مغز اطلاعات وستیبولار را با مقدار اندک پردازش میکند. کودکان با کم حسی وستیبولار معمولاً در شهربازیها به تاب و وسایلی که بقیه از آن میترسند بی اعتنا هستند و بازی با این وسایل برای آنها هیچ ترسی ندارد. تکانهای زیاد یا کم وسایل بازی برای این کودکان اهمیتی ندارد و از طرفی خودشان هم به صورت فعال به دنبال این محرکها نیستند.
الگوی بیش حسی وستیبولار
در کودکان با بیش حسی وستیبولار مغز حس ارتفاع را به مقدار خیلی زیادتر از حد عادی پردازش می کند. مثلاً وقتی که بالای یک ارتفاع خیلی کم مثل یک چهارپایه کوچک بایستند، انگار که بالای یک ساختمان با ارتفاع زیاد هستند و ترس شدیدی از ارتفاع دارند.
الگوی جستجوی حسی
در حرکات این کودکان مدام مشاهده میشود که به دنبال ارضای حس وستیبولار هستند. مثلاً:
- مدام سرشان را تکان میدهند
- علاقه زیاد به تاب با شتاب فراوان دارند
- علاقه زیاد به وسایل مهیج شهربازی مثل کشتی صبا یا تاب های خیلی بزرگ دارند و ازسوار شدن آنها لذت میبرند.
تمرینات تقویت حس وستیبولار
در این قسمت قصد داریم به معرفی چند بازی که برای رشد و تقویت حس وستیبولار در کودکان مناسب است بپردازیم. بازی های وستیبولار هر گروه سنی با یکدیگر متفاوت است در اینجا ما سعی کردیم بازی ها را برای دو گروه تقسیم کنیم:
- نوزادان یا کودکان سطح پایین
- کودکان بزرگتر یا سطح بالا
بازی های وستیبولار مخصوص نوزادان و کودکان سطح پایین
در این دوره یعنی نوزادی بازی ها بیشتر از طرف پدر و مادر صورت میگیرد و کودک نقش فعالی در بازی ندارد و نیاز نیست کار خاصی انجام بدهد این بازی ها عبارتند از:
1. تاب دادن کودک
این بازی را میتوان به روشهای مختلف انجام داد؛ مثلاً: استفاده از گهواره، استفاده از تاب، در بغل چرخاندن، که بر اساس الگوی مشکل حسی کودک که توسط کاردرمانگر تشخیص میگیرد، هریک به صورت آرام یا شتابدار انجام میشود.
از آنجایی که تمرینات وستیبولار باعث تعدیل سایر حواس میشود؛ تحریکات آرام و ریتمیک باعث آرام سازی کودک شده و نمود آنرا میتوانید وقتی که کودک را آرام تاب میدهید و کودک به خواب میرود مشاهده کنید.
مادران و پدران معمولاً از این حس کمک میگیرند؛ مثلاً در وقت خواب، کودک را در گهواره قرار میدهند و او را آرام و ریتمیک حرکت میدهند. کودک با تعدیل شدن سایر حواس و آرام شدن به خواب میرود. علاوه بر آن اکثر کودکان علاقه شدید به تاب بازی دارند و با تحریک این حس و حالت معلق بودن در هوا احساس لذت میکنند. بستن چشم ها در هنگام تحریک وستیبولار به تحریک و درک بیشتر این حس کمک میکند؛ به همین علت گاهاً مشاهده میشود که کودک در هنگام تاب بازی چشمان خود را می بندد.
- کودکان بیش حس باید تحریکات آرام و با ریتم ثابت دریافت کنند و به تدریج بر اساس همکاری و سطح درگیری کودک میتوان به سمت تحریکات شدیدتر پیش رفت.
مثلاً در تاب دادن ابتدا کودک را به صورت خیلی آرام و ثابت تاب میدهیم و بعد شدت تاب را بالا برده و محکمتر تاب میدهیم.
- کودکان کم حس به سبب اینکه با محرکهای کم تحریک نمیشوند برای تقویت حس وستیبولار نیازمند محرکی با شدت بالا و غیرقابل پیش بینی یا شتاب دار هستند.
مثلاً تاب دادن های شدید و ریتم های غیر قابل پیش بینی. ین کودکان به یک رژیم حسی روزانه بسیار نیازمند هستند که توسط کاردرمانگر و بر اساس نیاز کودک ارائه میشود.
- کودکانی که الگوی جستجوی حسی دارند نیز باید روزانه یک رژیم حسی معین و مقدار متناسب داشته باشند که به صلاحدید کاردرمانگر و متناسب با مشکلات او این رژیم روزانه برای کودک مهیا میشود.
2. بغل کردن و انداختن کودک به بالا
بالا انداختن کودک هم یکی از بازی های وستیبولار است که مشابه تاب دادن برای کودکان استفاده میشود و برای کودکان با الگوهای مختلف حسی، پروتکلی مشابه تاب دادن دارد.
3. قل خوردن کودک
بازی بعدی که برای بهبود و تقویت حس وستیبولار انجام میگیرد غلت خوردن کودک است. کودک معمولا از چند ماه بعد از تولد شروع به غلت زدن کرده و این کار به مرور جای خود را به نشستن و چهار دست و پا رفتن میدهد. غلت خوردن به سبب اینکه سر بیشتر در فضا میچرخد، حرکت میکند و تغییر وضعیت میدهد، باعث تحریک زیاد حس وستیبولار می شود.
بازی غلتاندن را میتوانیم خودمان برای کودک انجام داده یا در یک بازی دیگر، کودک را در پتو بپیچیم و بعد با رها کردن آن، کودک را به صورت سریع غلت بدهیم.
4. حرکت دادن کودک در آب
حرکت دادن کودک، به خصوص حرکت دادن سر او بر روی سطح آب هم یکی دیگر از تمرینات حس وستیبولار برای تعدیل و ارتقا این حس است. منتها باید در این حین نکات ایمنی رعایت شده و از بردن سر به صورت کامل زیر آب خودداری شود. در کودکان بزرگتر میتوان با پوشاندن جلیقه و بردن کودک به استخر مخصوص به صورت فعال به بهبود این حس کمک کرد.
5. استخر توپ
حرکت کردن در استخر توپ هم یکی از تمرینات تقویت حس وستیبولار است که به تعدیل حس کمک می کند.
تا به حال سری به استخر توپ کلینیک ما زدهاید؟
6. دنبال کردن اسباب بازی با چشم
حرکات چشم ها به اطراف تا حد زیادی با حس وستیبولار در ارتباط است و معمولاً کمک شایانی به تعدیل این حس میکند. از جمله بازی هایی که میتوان در این رابطه انجام داد:
- چرخاندن عکس های جذاب مختلف در بالای سر کودک به طوری که کودک آن را دنبال کند
- آویزان کردن اجسام متحرک در بالای تخت نوزاد
- دنبال کردن عروسک مورد علاقه در میدان بینایی و چرخاندن عروسک
بازی های وستیبولار مخصوص کودکان بزرگتر و سطح بالا
در این دوره تمرینات تقویت حس وستیبولار در کودکان بیشتر جنبه حرکتی و پریدنی دارند که با بالا رفتن از ارتفاع همراه است. بازی هایی از جمله:
- پریدن روی ترامپولین یا هر وسیله ای در خانه مثل تخت یا مبل
- بازی با وسایل شهربازی مثل تاب های معلق، قطار یا موتورسواری
- بالا رفتن از ارتفاع یا نردبان یا ماکت های صخره نوردی
- ورزش هایی مثل یوگا، شنا و ژیمناستیک
- بازی های پریدنی مثل طناب زدن و یا پریدن از روی طنابی که دو کودک دیگر میچرخانند
- بازی های گروهی مثل قطار بازی، بالا بلندی، لی لی و پریدن از روی هم
بازیهای وستیبولار این گروه سنی، مناسب تمام کودکان است و هرچه بیشتر انجام شود به شرطی که به کودک آسیب وارد نکند، برای تعدیل و تقویت حس وستیبولار وی مفید خواهد بود.
نویسنده:
آقای محمد معینی – کاردرمانگر
سلام.پسرم یکی دو نشانه از بیش حسی رو داره و یکی دو مورد کم حسی.کمتر از دو ماه دیگه سه سالش کامل میشه ..گفتارش هم در حد کلمه و چند تا جمله ساده و کوتاه دو کلمه ای هست.چه تمرین هایی برای اون پیشنهاد میکنید .سپاس.
سلام. حتما به کاردرمانی و گفتاردرمانی مراجعه کنید تا کودک به صورت دقیق ارزیابی بشه. این مقدار اطلاعاتی که دادید وضعیت کودک رو مشخص نمیکنه.