در کودکان، بازی یک راه ارتباطی بین آن ها و دنیای اطرافشان محسوب می شود. بازی ها موجب افزایش اعتماد به نفس کودکان و رفع اختلالات ذهنی، حرکتی، اجتماعی و ارتباطی آن ها می شود. بازی در عین حال که ساده به نظر می رسد، نقش مهمی در شکل گیری شخصیت و روان کودکان ایفا می کند. اگر شما به یک کودک حین بازی دقت کنید، می توانید تا حدودی شخصیت، خلق و خو و نیازهای او را دریابید. همچنین بازی به کودک اجازه می دهد که بتواند استعداد و خلاقیت های خود را نشان داده و آن ها را پرورش دهد. از همین رو برای کودکانی که دچار اختلالات حسی، حرکتی و یا چالش های خاصی هستند، از تکنیکی به عنوان روش بازی درمانی استفاده می شود. در ادامه به جزئیات بیشتری از این روش درمانی می پردازیم.
بازی درمانی چیست؟
بازی ها انواع مختلفی دارد که هر کودک بر اساس شخصیت و روحیات خود تنها به برخی از آن ها تمایل دارد. این ویژگی ها که وجه تمایز کودکان با یکدیگر است عبارتند از شرایط جسمی و توانمندی آن ها، میزان سلامت فردی، فرهنگ و شرایط خانوادگی، میزان هوش و … .
انواع بازی ها را می توان به شرح زیر بیان کرد:
- بازی های خلاقانه مانند نقاشی، سفالگری، موسیقی و … به کودک اجازه می دهد تا با ذوق و سلیقه خود آنچه مد نظرش است ابداع کند. این بازی ها در شکوفا کردن استعداد آن ها بسیار موثر است.
- بازی های نمایشی که در آن کودک با استفاده از ابزار مختلف و حتی وسایل و لباس های بزرگ تر ها سعی در ایفای نقشی جدید دارد.
- بازی های نمادین را می توان نوعی بازی نمایشی دانست با این تفاوت که کودک در این بازی ها دسترسی به وسایل لازم را ندارد و با آنچه در دست دارد، برای خود شبیه سازی می کند. مانند استفاده از بشقاب به عنوان فرمان ماشین یا استفاده از یک تکه چوب به عنوان اسب.
- بازی های تقلیدی نیز نوعی بازی نمایشی هستند که در آن کودک با تقلید حرکات و گفتار اطرافیان خود به ادای نقش می پردازد.
- بازی های حسی حرکتی از قدیمی ترین نوع بازی ها است که به انرژی بسیار بالایی نیاز داشته و بسته به نوع بازی ابزار خاص خود را دارند. این بازی ها به کاهش خشم و پرخاشگری کودکان بسیار کمک می کند.
- بازی های آموزشی با استفاده از ابزار و بازی هایی که جنبه زیبایی دارند، ذهن کودک را باز تر کرده و حواس و هوش او را تقویت می کنند. جورچین ها، بازی با اعداد، خانه های اسباب بازی و … را می توان در این گروه از بازی ها جای داد.
بازی درمانی برای چه کودکانی مناسب است؟
کودکان در ابتدا از مهارت های ارتباطی مطلوبی برخوردار نیستند. خواه این مهارت ها، کلامی باشد یا شناختی. از همین رو بازی می تواند عاملی باشد برای آن ها تا بتوانند روی نقاط ضعف خود کار کنند و آن ها را به نقاط قوت تبدیل کنند.
کودکانی که در ابراز احساسات خوب و بد خود ضعف دارند، زودرنج هستند، در منزل متحمل رفتارهای خشونت آمیزی هستند، همگی می توانند به طریقی با بازی درمانی نسبت به برطرف کردن این مشکلات اقدام کنند. در میان روند درمان اگر نیاز باشد، متخصص درمانگر نیز وارد می شود و مداخله می کند.
کدام کودکان می‌توانند از بازی درمانی بهره ببرند؟
برخی از شایع ترین مشکلات و اختلالاتی که از بازی درمانی بهره می‌برند به شرح زیر است:
- کودکان درگیر با:
- مشکلات گفتاری و دوست یابی
- کمبود توجه و بیش فعالی
- مشکلات جسمی
- مشکلات عاطفی
- ترس و اضطراب
- لالی انتخابی
- سوءاستفاده و کم توجهی
- اوتیسم
مزایای بازی درمانی برای کودکان
بازی درمانی مزایای متعددی برای کودکان دارد. اولین و مهم ترین آن ها این است که باعث می شود کودک قدرت پردازش و درک محیط اطراف خود و آنچه در آن می گذرد را داشته باشد. این امر در زندگی او بسیار مهم است.
از دیگر مزایای بازی درمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود مهارت های فردی
- افزایش اعتماد به نفس کودک
- بهبود عملکرد تحصیلی
- ابراز و بیان احساسات
- بهبود روابط کودکان با والدین
- آموزش مهارت های جدید
- مسئولیت پذیری
- بهبود اختلالات رفتاری
- بهبود حس همدلی و احترام به همنوعان
- بهبود ارتباطات
بخش دیگری از مزایای بازی درمانی را می توان به 3 گروه تقسیم بندی کرد:
- رشد جسمی
- رشد ذهنی
- رشد اجتماعی
رشد جسمی
- آشنایی با چپ و راست در سنین پایین
- مصرف انرژی و نیروهای بدن به بهترین شکل ممکن
- هماهنگی حرکتی بین اعضای بدن
- رشد یکپارچه دستگاه های حسی
- تقویت حواس
- کسب آگاهی نسبت به توانایی های فکری و بدنی
رشد ذهنی
- بهبود رشد هوشی
- ارتقای تمرکز و توجه
- تقویت قوه تخیل
- ایجاد شرایط برای تفکر بیشتر
- یادگیری زبان
- آشنایی با مفاهیم ساخت، اشکال و فضا
- تقویت رفتارهای هوشمندانه
رشد اجتماعی
- شکوفایی استعدادها و پرورش خلاقیت ها
- آشنایی با مفهوم اصول و مقررات
- درک همدلی و کمک به دیگران
- همانند سازی با افراد بزرگ تر از خود
- از بین رفتن کمرویی، ترس، خشم و …
- بهبود ارتباطات با محیط اطراف
- شناخت فضای رقابتی
رشد عاطفی
- رشد برونگرایی
- کاهش ستیزه گری و روحیه جنگجویی
- توانایی ابراز احساسات
- توانایی بروز ناراحتی ها و صحبت در مورد آن ها
- کنترل و رفع نیاز به برتر بودن
انواع بازی درمانی
بازی درمانی خود تکنیک های مختلفی دارد که در ادامه رایج ترین و موثرترین آن ها را بیان می کنیم:
- کتاب درمانی یکی از تکنیک هایی است که طی آن درمانگر و کودک می توانند به همراه یکدیگر به مطالعه کتاب بپردازند.
- بازی با شن و ماسه به این صورت که کودک با استفاده از ابزار و اسباب بازی های مختلف، در جعبه ای پر از شن و ماسه بازی خود را انجام می دهد و صحنه هایی را ایحاد می کند. این صحنه ها می تواند تداعی زندگی خود کودک باشد.
- بازی های خیالی موجب می شود تا کودک با ابزار و وسایلی که در اختیار دارد، بتواند نقشی خیالی اجرا کند.
- رفتار شناختی یکی از تکنیک های بازی درمانی است که طی آن درمانگر سعی می کند با بازی های متعدد تفکر و رفتارهای کودک را بهبود ببخشد.
- فرزند درمانی با هدف از بین بردن فاصله ارتباطی که بین برخی از والدین و فرزندان آن ها وجود دارد، انجام می شود. با این تکنیک والدین با فرزند خود بازی می کنند تا بتوانند از این طریق با او ارتباط برقرار کنند.
- درمان با حضور خانواده ها یکی دیگر از روش های موثر در روند درمان است که می تواند به صورت مشورت با آن ها سپری شود یا وارد کردن مستقیم آن ها در پروسه بازی درمان.
- گروه درمانی به کودکان کمک می کند تا قدرت تعامل آن ها بهبود پیدا کند. به ویژه در کودکان با مشکلات یکسان این روش بسیار مثمر ثمر خواهد بود و به آن ها کمک می کند به راحتی به ابراز احساسات خود بپردازند.
2 رویکرد مستقیم و غیر مستقیم بازی درمانی
علاوه بر تکنیک های فوق دو رویکرد بازی درمانی نیز برای کودکان به کار گرفته می شود که شامل دو نوع مستقیم و غیرمستقیم است.
رویکرد درمانی مستقیم
رویکرد بازی درمانی مستقیم به این صورت است که ابزار بازی مشخصی از سوی کاردرمانگر به کودک داده می شود و کاری که باید در آن جلسه انجام دهد را برایش مشخص می کند. در حقیقت در این رویکرد برای هر جلسه هدف خاصی تعیین می شود.
مثلا به کودک یک دفتر نقاشی و مداد رنگی داده می شود و به او گفته می شود که امروز می خواهیم با این وسایل نقاشی بکشیم. در صورت لزوم ، کاردرمانگر می تواند مداخله کند.
رویکرد درمانی غیرمستقیم
این رویکرد در بازی درمانی برعکس روش قبل است. در طی آن ابزاری در اختیار کودک قرار داده می شود و به او این اختیار داده می شود که از هر کدام می خواهد استفاده کند. در حقیقت چگونگی گذراندن جلسه درمان را بر عهده خود او می گذارند.
اگر بخواهد کاردرمانگر را نیز با خود درگیر می کند و اگر هم نخواهد، خیر. می تواند به طور کلی ساکت باشد و بازی نکند. این کار می تواند به ریشه یابی مشکلات کودکان و یافتن راه حل برای آن ها بسیار کمک کند.
یک دوره بازی درمانی چقدر طول می کشد؟
طول درمان با بازی درمانی برای هر کودک بسته به مشکلات و نیازهای او متفاوت است. ممکن است برخی افراد نسبت به سایرین روند درمان سریع تری داشته باشند. اما به طور میانگین حدود 20 جلسه بازی درمانی برای هر کودک در نظر گرفته می شود.
فواصل این جلسات می تواند از هفته ای دو مرتبه تا ماهی یک بار متغیر باشد که باز هم به شرایط کودک و تشخیص کاردرمانگر دارد. مدت زمانی که هر جلسه طول می کشد، بین 30 الی 50 دقیقه است.
بهترین مرکز بازی درمانی برای کودکان باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
بازی درمانی توسط متخصصین کاردرمانگر انجام می شود. بنابراین بهتر است به یک مرکز کار درمانی مراجعه کنید که از تجربه افراد متخصص استفاده می کند. در این مراکز اتاق های بازی درمانی مجزا وجود دارد که شرایط مطلوب برای کودک فراهم است.
به طور کلی اتاق بازی درمانی یک اتاق مخصوص و ثابت است که در نقطه ای از کلینیک قرار می گیرد که نور و دمای مناسبی دارد. تمامی ابزار بازی در این اتاق قرار می گیرد و کودک تنها در همین اتاق می تواند از آن ها استفاده کند. بنابراین اجازه خارج کردن اسباب بازی ها را ندارد
لازم است بدانید ابزار بازی که در اتاق ها قرار می گیرد همگی به صورت هدفمند و با فکر قبلی در در نظر گرفته می شوند. بر اساس شرایط و مشکلات کودک، تکنیک های درمانی و وسایل بازی مناسب انتخاب می شوند.
اهمیت ارتباط میان کودک و درمانگر
رفتار کاردرمانگر باید به گونه ای باشد که کودک بتواند به او اعتماد کند و در کنار او حس امنیت و آرامش داشته باشد. اگر کودک در کنار درمانگر حس امنیت داشته باشد، می تواند به راحتی احساسات خود را بروز داده و افکارش را بیان کند. در نتیجه درمان نتیجه بخش تری دارد.
کلام آخر
آگاهی اندک و حتی عدم آگاهی برخی والدین از مزیت های متعدد بازی درمانی موجب بروز رفتارها و حالات نامطلوبی در کودکان آن ها شده است. مانند ترس، کم رویی، خشم، شب ادراری، استرس و … . بی توجهی به این مشکلات و صحبت نکردن در مورد آن ها موجب پیشرفت کردن آن ها شده و به مرور در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی اثر خود را نشان می دهند. پس بهتر است در همان سنین کودکی نسبت به درمان اقدام نمود و مانع بروز مشکلات جدی تری شد.
0 دیدگاه