کاردرمانی دست

کاردرمانی دست (hand therapy) یکی از شاخه‌های بسیار تخصصی در توانبخشی است که به درمان مشکلات و نواقص دست و بهبود عملکردهای آن می‌پردازد. در این نوشتار قصد داریم کاردرمانی دست را در حیطه‌های وسیع آن بررسی کنیم و همه جوانب آن را مثل حیطه‌ها، ابزارها، روش درمان و… شرح دهیم.
تا انتها مطلب با ما همراه باشید.

کاردرمانی دست چیست؟

درمان اختلالات دست چه حسی و چه حرکتی با کاردرمانی یکی از درمان‌های متداول و به روز در دنیا و جهان است که برای بزرگسالان و کودکان کاربرد دارد.

کاردرمانی دست برای بزرگسالان شامل دو گروه مهم می‌شود:

• اختلالات نورولوژیک مثل: سکته مغزی، ام اس، تومورها، اختلالات مخچه، پارکینسون، ضایعات نخاعی و…
• اختلالات ارتوپدی مثل: پارگی عصب، پارگی تاندون، شکستگی‌ها، سوختگی، بدشکلی‌های بدو تولد، اقدامات قبل و بعد از جراحی و….

یکی از زیرمجموعه‌های مهم کاردرمانی دست، کاردرمانی تاندون انگشت دست است.

کاردرمانی برای دست کودکان می‌تواند برای دو گروه هدف انجام بگیرد:

• کاردرمانی دست برای نوشتن

این حیطه بسیار وسیع است که در آینده در نوشتاری به صورت جامع برای شما عزیزان ارائه خواهد شد.

• کاردرمانی برای عملکردهای دیگر دست که برای کودکانی با اختلالات فلج مغزی، اوتیسم، دیستروفی‌های عضلانی و…. کاربرد دارد.

چه زمانی به کاردرمانی دست مراجعه کنیم؟

دست به عنوان یک عضو مهم و پرکاربرد در اندام فوقانی دچار مشکلات زیادی می‌شود. کاردرمانگران حیطه دست علاوه بر مصاحبه با مراجع، با ارزیابی‌های متنوع مشکلات را پیدا و در جهت درمان آن یک برنامه درمانی طراحی می‌کنند.
از سری شکایت‌هایی که مراجعین هنگام مراجعه به کاردرمانگران دست دارند:

• خشکی دست
• درد
• کوتاهی
• ورم
• ناتوانی در انجام دادن حرکات ظریف مثل گرفتن، پرتاب کردن و …

به صورت کلی هر کدام از موارد بالا می‌تواند باعث مشکل حرکتی در دست یعنی مچ دست، انگشتان دست و شست شود.

کاردرمانی دست چه ابزارهایی دارد؟

هرچند ابزارها و تجهیزات کاردرمانی دست اشتراکاتی با دیگر حیطه‌های کاردرمانی دارند اما ابزارهای تخصصی فراوانی نیز دارند. از جمله ابزارهای هند تراپی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
فپس، خمیر پاتی، وند، انواع دستکش‌ها، واکینگ شولدر، پگ بورد، شولدرویل و…

کاردرمانی دست چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

اهداف درمانی اغلب با توجه به نوع و شدت ضایعه و خواسته مراجع تعیین می‌شود اما به صورت کلی کاردرمانی دست اهداف زیر را در طیف وسیعی از مراجعان دنبال می‌کند:

1. کاهش کوتاهی عضلات و افزایش دامنه حرکتی
   گاهی محدود شدن دامنه حرکتی دست در بیماری‌هایی مثل پارکینسون به دلیل کوتاهی عضلات مربوطه می‌باشد. کاردرمانی با استفاده از تکنیک‌ها و تمرین‌های کاردرمانی طول عضله را به حد نرمال آن نزدیک می‌کنند تا دامنه حرکتی افزایش پیدا کند.
2. تقویت عضلانی و جلوگیری از ضعف عضله
   ضعف عضلانی هم در اغلب آسیب‌های دست ایجاد خواهد شد و هم ممکن است از مشخصه‌های یک بیماری مثل دیستروفی عضلانی باشد. اگر عضله به اندازه‌ای که باید قدرت نداشته باشد امکان حرکت در مچ و انگشتان مخصوصا شست کاهش پیدا می‌کند. پس یکی از اهداف مهم کاردرمانی دست تقویت گروه عضلانی‌های مختلف و جلوگیری از ضعف بیشتر آن است.
3. تقویت حرکات ظریف دست
   برای حرکات ظریف مثل انواع گرفتن، پرتاب کردن، باز کردن دکمه و… نیاز به عملکرد تمامی انگشتان داریم. با توجه به دلیل کاهش مهارت‌های ظریف که می‌تواند عضلانی، تاندونی و استخوانی باشد کاردرمانی روش‌های مختلف درمانی را استفاده می‌کند تا فرد مهارت‌های خود را مجددا بازیابد.
4. کاهش درد و تورم
   یکی از عوارض شایع جراحی‌های دست مثل جراحی چسبندگی تاندون، تورم و درد غیرقابل تحمل است که می‌تواند فعالیت‌های روزانه فرد را نیز تحت تاثیر قرار بدهد. کاردرمانی بعد از جراحی دست برای مشارکت بیشتر مراجع و کاهش احساس ناراحتی ناشی از تورم و درد مداخلات متنوعی را اجرا می‌کند.
5. بازآموزی حسی
   گیرنده‌های مختلفی در دست و کف دست قرار دارند که فواید زیادی برای زندگی روزمره ما دارند. زمانی که دست در درک حس‌های دمایی، لامسه و… دچار مشکل است، کاردرمانی انگشت دست بازآموزی حسی را در پلن درمانی می‌گنجاند. برای مثال تجربه بافت‌های مختلف باعث می‌شود تحریکات حسی به مغز فرستاده شود و فرد کم کم بافت‌ها را مجددا درک کند.

مهم‌ترین تکنیک‌های کاردرمانی دست شامل چه مواردی هستند؟

1. حرکت درمانی
   کاردرمانی در جهت اهداف خود فعالیت‌هایی را طراحی می‌کند که هم در قالب آن فعالیت مهارت‌های روزمره فرد را ارتقا ببخشد و هم درمانی برای مشکلات فرد باشد.
   فرض کنید مراجعی به دلیل کوتاهی عضلات جمع کننده انگشتان دست چپ، انگشتان خود را جمع می‌کند. برای کاردرمانی دست چپ این مراجع باید فعالیت‌هایی انجام دهد که باعث کشیدن عضلات جمع کننده شود. برای مثال اشیا مختلف با قطرهای متفاوت در کف دست فرد قرار داده می‌شود.
2. محدودیت درمانی
   یکی از تکنیک‌های کاردرمانی محدود کردن دست سالم برای استفاده بیشتر از دست آسیب دیده است. گاهی فرد حداقل‌های استفاده از دست آسیب دیده را دارد اما به دلایل مختلفی از آن استفاده نمی‌کند.
   برای مثال مراجعی به دلیل سکته مغزی دست راست خود را نادیده می‌گیرد و همه کارهای خود را با دست چپ انجام می‌دهد. در این مورد برای کاردرمانی دست راست، دست چپ فرد را محدود می‌کنیم مثلا آن را می‌بندیم یا گچ می‌گیریم تا فرد مجبور شود از دست راست خود استفاده کند.
   این روش پروتکل‌های خاص خود مثل مدت زمان و میزان محدودیت دارد که باید حتما تحت نظر یک متخصص انجام بگیرد.
3. ماساژ
   ماساژ در کاردرمانی انگشت می‌تواند در راستای اهداف مختلفی مثل کشش عضلانی، تقویت عضلانی و کاهش درد انجام بگیرد. از طرفی ماساژ برای افزایش آگاهی بدنی نیز بسیار سودمند است.
4. اسپیلنت دهی
   گاهی لازم است برای افزایش طول عضله یا جلوگیری از کوتاهی آن که به دلیل عدم استفاده طولانی باشد از اسپیلنت استفاده کنیم. اسپیلنت عضله را در طول مناسب خود قرار می‌دهد.
   وجود تمرین درمانی در کنار استفاده از اسپیلنت بسیار لازم و ضروری است. چون اسپیلنت عوارضی مثل خشکی دست را در پی دارد.
5. روش‌های جبرانی و تطبیقی
   وقتی دست با روش‌های مختلف به عملکرد مورد نظر خود نزدیک نمی‌شود، کاردرمانی با استفاده از اصلاح فعالیت، تغییر فعالیت، تغییر محل زندگی و کار به مراجع کمک می‌کند استقلال خود را دریابد.
   برای مثال فردی که نمی‌تواند از انگشتان خود برای باز و بسته کردن دکمه استفاده کند لازم است از از لباس‌های بدون دکمه مثل تی‌شرت استفاده کند.
6. آموزش پیشگیری از آسیب به دست
   برخی از شغل‌ها مثل نویسندگی، خیاطی، رانندگی و…به میزان زیادی به دست وابسته هستند. کاردرمانی برای این افراد تمرینات و آموزش‌های لازم جهت حفظ سلامتی دست را ارائه می‌دهند.

نمونه تمریناتی برای تقویت دست…

• انگشت شست، یکی از انگشت‌های مهم است. کاردرمانی انگشت شست دست برای تقویت این انگشت تمرین‌های زیر را پیشنهاد می‌کند.
  ۱. کف دست خود را روی یک سطح صاف بگذارید. انگشت شست خود را تا جای ممکن از سایر انگشتان جدا کنید.
  ۲. دست خود را به صورت عمودی نگه دارید. انگشت شست را رو به کف دست از دیگر انگشتان جدا کنید.
  ۳. نوک انگشت شست خود را به تک تک انگشتان خود نزدیک کنید. حالت (O) را با دو انگشت خود ایجاد کنید.
• دستان خود را مرتب مشت کنید و باز کنید.
  این تمرین برای تقویت عضلات دست بسیار مفید است و درد ناشی از استفاده زیاد از دست را کاهش می‌دهد. خمیر بازی تهیه کنید. سعی کنید آن را در کف دست خود جمع کنید و بعد با دو انگشت خود آن را بکشید.

برای دیگر تمرینات دست می‌توانید با جستجو کلیدواژه فیلم کاردرمانی انگشت دست تمرینات زیادی را برای تقویت و بهبود عملکرد دست دنبال کنید اما حتماً نظر متخصص کاردرمانی را در این رابطه بپرسید که حرکات برای شما آسیب زا نباشد.

همان‌طور که همه ما باور داریم دست عضو بسیار مهم و ضروری بدن است. از فعالیت‌های ساده خود مراقبتی تا نوشتن و انجام فعالیت‌های اجتماعی نیاز به استفاده از دست دارند و این موضوع اهمیت بالای کاردرمانی دست را از کاردرمانی انگشت کوچک تا مچ و کف دست نشان می‌دهد. بسیار ضروری است که در صورت وجود هرگونه آسیب، درد، تورم که به هر دلیلی اتفاق می‌افتد توانبخشی را هرچه سریع‌تر آغاز کنیم تا از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کنیم.