از الف الفبا، این‌بار ادراک بینایی

ادراک ما از محیط می‌تواند تعیین‌کننده خیلی از رفتارهای ما باشد و از میان تمامی ادراک، ادراک بینایی نقش کلیدی و مهمی را ایفا می‌کند. ما برای انجام انواع فعالیت‌ها از فعالیت‌های روزمره و خودمراقبتی گرفته تا فعالیت‌های حرفه‌ای مثل یادگیری و شغل نیازمند ادراک بینایی هستیم تا محیط را شبیه آن‌چه اکثر افراد درک می‌کنند، درک کنیم و متناسب با درک خود به آن پاسخ دهیم.

برخی کودکان به دلیل اختلال در ادراک بینایی در محیط مدرسه، هنگام بازی کردن و انجام دادن فعالیت‌های شخصی دچار چالش‌های فراوانی می‌شوند و این باعث نگرانی خانواده‌های این کودکان می‌شود. برای آشنایی بیشتر با ادراک بینایی کودکان، اهمیت و راه‌های تقویت آن تا انتها مطلب با ما همراه باشید.

ادراک بینایی چیست؟

احتمالا بهتر است برای شروع مبحث ادراک بصری، ابتدا تعریفی از کلمه “ادراک” داشته باشیم. همان‌طور که همه ما می‌دانیم اطلاعات چه در محیط بیرون باشند و چه درون بدن باید از طریق گیرنده‌های حسی مختلف دریافت و سپس در مغز ما تفسیر شوند.

پس به تفسیر اطلاعات حسی در مغز ادراک گفته می‌شود.

ادراک بینایی به توانایی مغز در تفسیر، معنابخشی و مفهوم سازی محرک‌های بینایی اطلاق می‌شود.

برای فهم بهتر ادراک دیداری کودک، فرض کنید که کودک شما در حال مشاهده تصویری است اما نمی‌تواند معنا و مفهوم آن را متوجه شود. حتی اگر آن تصویر، یک درخت سبز باشد.

در این حالت احتمال داده می‌شود که کودک شما به اختلال در ادراک بینایی دچار است.

توجه کنید که در اختلال ادراک بینایی کودکان ساختار آناتومی چشم سالم است و مشکل در دریافت اطلاعات بینایی نیست.

چه نیازی به ادراک بینایی داریم؟

• اگر بخواهید چهره افراد خانواده و دوستان خود را بشناسید.
• اگر بخواهید رانندگی کنید.
• اگر بخواهید مهارت خواندن و نوشتن و یادگیری را کسب کنید.
• گر بخواهید مفهوم علائم و تابلوهای محیط اجتماعی را درک کنید.

نیاز به ادراک بینایی دارید. در واقع در هر زمینه‌ای که بخواهیم فعالیت داشته باشیم لازم است با مفاهیم و معنای قراردادها و علائم آشنا شویم و برای این آشنایی نیاز است که مغز مشاهدات ما را به درستی پردازش و تفسیر کند. علاوه بر این، ادراک بینایی و خواندن یکی از چالش‌های بزرگ خانواده‌هاست.

ادراک بینایی کودکان شامل چه مواردی می‌شود؟

به دلیل این‌که ادراک دیداری در اختلال یادگیری نقش زیادی دارد و در واقع یکی از علل مهم اختلال یادگیری است، انواع ادراک بینایی را با نمودهایی از اختلال یادگیری همراه کردیم.

1. تمییز بینایی

وقتی کودکی در تمییز بینایی دچار اختلال باشد توانایی تشخیص تفاوت دو شی مختلف را از دست می‌دهد. برای مثال:

• کودک نمی‌تواند تفاوت دو حرف “ب” و “پ” را درک کند.
• در یادگیری اعداد چند رقمی دچار مشکل می‌شود. چون نمی‌تواند تشخیص دهد کدام عدد باید اول نوشته شود. پس اعداد را برعکس می‌نویسد.
• کودک نمی‌تواند تفاوت چهره‌ها را درک کند و در شناسایی افراد آشنا نیز دچار چالش می‌شود.
• کودک نمی‌تواند اشیای مختلف را دسته بندی کند.

در ادراک دیداری کودکان پیش دبستانی باید انواع تفاوت‌ها را درک کنند تا بتوانند آن تفاوت‌ها را در اشیای مختلف تشخیص دهند. از تفاوت‌های مهم بین دو شی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اندازه
• شکل
• رنگ
• ابعاد

2. ثبات شی

ثبات شکل به این معنی است که با تغییر زاویه و موقعیت، شی پایدار می‌ماند و تغییری نمی‌کند.

• وقتی شمارش و محاسبات ریاضی در مسئله‌ای مطرح می‌شود، کودک قادر به پاسخ دادن نیست.
• با تغییر فاصله دید از یک دوچرخه کودک نمی‌تواند تشخیص دهد اندازه دوچرخه تغییر نکرده و بزرگ یا کوچک نشده است.
• کودک توانایی تشخیص کلمه را در زمینه‎‌های مختلف مثلاً روی کاغذ یا متن دیجیتال ندارد.

3. تشخیص شکل از زمینه

یک کودک باید بتواند یک شی خاص را در اتاق نسبتاً منظم پیدا کند. یعنی توانایی توجه به یک شی با وجود اشیای مختلف.

• کودک توانایی پیدا کردن یک کلمه خاص در متن را ندارد.
• در هنگام خواندن کلمات را گم می‌کند و دچار خوانش‌پریشی می‌شود.
• کودک دچار حواس‌پرتی و نقص توجه می‌شود.

4. درک کل از یک جز

آیا اگر قسمت کوچکی از یک تصویر را به کودک خود نشان بدهید می‌تواند کل تصویر را حدس بزند؟ برای مثال:

• کودک نمی‌تواند درک کند که بینی نشان دهنده تصویری از یک صورت انسان است.

5. حافظه دیداری

ما باید شکل صحیح اشیا و توالی آن‌ها را به یاد داشته باشیم تا بتوانیم آن‌ها را بازنمایی کنیم. کودکی که در حافظه دیداری دچار اختلال است:

• با شنیدن یک کلمه، شکل صحیح آن را به یاد نمی‌آورد.
• نمی‌داند مثلث به چه شکل است.
• نمی‌تواند از یک تصویر کپی کند.

6. تکمیل دیداری

اگر اطلاعات یک تصویر به صورت کامل داده نشود، کودک توانایی حدس کل تصویر را ندارد.

• چه تکه‌ای برای تکمیل پازل لازم است؟
• وقتی چتری بدون دسته کشیده شده، آیا کودک متوجه نقص تصویر می‌شود؟
• کودک دچار کندخوانی می‌شود.
• کودکی با اختلال تکمیل دیداری در استدلال و نتیجه گیری ضعف زیادی دارد.

7. توالی دیداری

آیا کودک توانایی مشاهده نظم موجود میان اشیا را دارد؟

• کودکی که توالی دیداری خوبی ندارد، نمی‌داند بعد از عدد 2 کدام عدد می‌آید.
• در ترتیب و توالی روزهای هفته دچار مشکل می‌شود.
• هنگام نوشتن یک متن حروف را جا می‌اندازد.

8.ادراک دیداری_فضایی

ادراک دیداری فضایی به توانایی مغز در درک، تفسیر، و سازماندهی اطلاعات بصری مربوط به موقعیت و ارتباط اشیاء در فضا گفته می‌شود. این مهارت نقش مهمی در فعالیت‌هایی مانند خواندن نقشه، رانندگی، یا هماهنگی دست و چشم دارد. نقص در این توانایی می‌تواند به مشکلات یادگیری یا عملکردی منجر شود.

کاردرمانی در اختلال ادراک دیداری کودک

ادراک دیداری کودک یکی از حیطه‌های تخصصی کاردرمانی است و می‌توان گفت بهترین و مهم‌ترین مداخله برای ادراک بینایی، کاردرمانی است.

در کاردرمانی از متدهای مختلف و به روز برای درمان این  اختلال استفاده می‌شود و هدف از آن بهبود ادراک بینایی، افزایش اعتماد به نفس و استقلال کودک در بازی، یادگیری و انجام فعالیت‌های خود مراقبتی در قالب تمرینات ادراک بینایی است. از متدهای مختلف کاردرمانی که برای درمان ادراک بینایی استفاده می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اتاق تاریک
• تمرینات درکی-حرکتی
• تمرینات مبتنی بر کامپیوتر
• تطبیقات محیطی مثل استفاده از نشانگرها، حواس دیگر بدن و… .
• بازی‌های فکری

چند نمونه از تمرینات ادراک بینایی

1.  دو تصویر شبیه بهم اما با چند تفاوت مشخص و واضح را تهیه کنید. کودک باید تعداد تفاوت بین دو تصویر را پیدا کند.

2.اشیای مختلف مثل مداد، قیچی، قاشق و … روی میزی قرار بدهید و از کودک بخواهید یک شی مشخص را پیدا کند.

3. خوراکی مورد علاقه کودک خود را تهیه کنید و از او بخواهید اسمی را که روی بسته خوراکی نوشته شده است روی کاغذی بنویسد.

4. انواعی از دکمه‌ها با اشکال و اندازه‌های مختلف تهیه کنید. از کودک بخواهید رنگ‌، اندازه و اشکال یکسان را دسته بندی کند.

5. تصاویری ناقص رسم کنید و از کودک بخواهید بگوید چه چیزی تصویر را کامل می‌کند. مثلاً: ساعت بدون عقربه، صورت بدون چشم و… .

6. اعداد را به صورت پراکنده روی کاغذ بنویسید و از کودک بخواهید اعداد را به ترتیب بهم وصل کند.

7. تعدادی از اشیا را با یک الگوی مشخص در کنار هم قرار بدهید.  سپس چشمان کودک را ببندید و مکان یک شی را تغییر دهید یا آن را از مجموعه خارج کنید. کودک پس از باز کردن چشمان خود باید بگوید کدام شی تغییر کرده است.

بیشترین جنبه‌ای که بر اثر ادراک پریشی بصری تحت تاثیر قرار می‌گیرد، جنبه روحی و روانی یک کودک است. احساس گیجی و سردرگمی که کودک احساس می‌کند باعث می‌شود که دچار استرس و اضطراب بالایی شود و در درازمدت اعتماد به نفس خود را از دست بدهد و از جامعه و خانواده کناره‌گیری کند. پس لازم است به نشانه‌های این اختلال توجه فراوانی شود تا در سریع‌ترین زمان ممکن تشخیص، درمان و تمرینات ادراک دیداری توسط کاردرمانگران این حیطه شروع گردد.