کاردرمانی ضایعه نخاعی و نتایج آن

نخاع یکی از جزء‌های مهم بدن بیشتر موجودات زنده است. می‌توان گفت نخاع گذرگاه پیام‌های عصبی است و با آسیب رسیدن به آن، بسیاری از عملکردهای بدن مختل می‌شود. وقتی نخاع آسیب می‌بیند حس‌های مختلف، فعالیت‌های ارادی و رفلکس‌ها با اشکال زیادی روبرو می‌شوند. کاردرمانی ضایعه نخاعی به افراد کمک می‌کند با توجه به سطح ضایعه و شدت بیماری از آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود و فرد را برای زندگی مستقل تا حد امکان آماده می‌کند.

در این مطلب قصد داریم این بیماری را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم و نقش کاردرمانی را در درمان ضایعه نخاعی به تفصیل توضیح دهیم.

تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

آسیب نخاعی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

وقتی به هر دلیلی به نخاع و ریشه‌های عصبی آسیبی وارد می‌شود و عملکردهای حسی، حرکتی و اتونوم(خودمختار) فرد را مختل می‌کند، گفته می‌شود آسیب نخاعی رخ داده است.

اختلال در عملکرد می‌تواند به صورت موقت یا همیشگی باشد و این به شدت آسیب، محل آسیب و انجام یا عدم انجام اقدامات اولیه و ضروری بستگی دارد.

ضایعه نخاعی به 2 صورت ایجاد می‌شود:

1. بر اثر ضربه، تصادف و افتادن‌های شدید

2. در نتیجه بیماری‌های دیگر. مثل: تومور، میلیومننگوسل، تنگی کانال نخاعی و MS.

انواع آسیب‌های نخاعی

اگر آسیب در ناحیه نخاع گردنی اتفاق بیفتد به آن آسیب کوادروپلژی و اگر در ناحیه سینه‌ای، کمری یا لگنی اتفاق بیفتد به آن پاراپلژی می‌گویند.

هرچه آسیب در ناحیه بالاتری باشد، عملکردهای بیشتری را مختل می‌کند.

انواع آسیب نخاعی

در مبحث ضایعه نخاعی، دو واژه مهم آسیب کامل و آسیب ناقص را داریم.

این تقسیم‌بندی براساس آخرین سگمان نخاعی که در ناحیه لگن وجود دارد، تعریف می‌شود. این سگمان دو عملکرد دارد:

1. عملکرد حسی که مسئول حس ناحیه مقعد است
2. عملکرد حرکتی که شامل انقباض اسفنکترهای ناحیه مقعدی یعنی انجام و عدم انجام عمل دفع است

در آسیب نخاعی کامل، بیمار نه عملکرد حسی را دارد و نه عملکرد حرکتی آخرین سگمان. اما در آسیب ناقص مقداری عملکرد حسی یا حرکتی باقی مانده است.

آیا آسیب نخاعی بهبود پیدا می‌کند؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که بهبودی بیماران ضایعه نخاعی به کامل یا ناقص بودن آسیب بستگی دارد.

وقتی آسیب کامل وجود دارد، اگر عملکرد حرکتی تا 48 ساعت پس از آسیب برنگردد احتمال برگشت عملکرد بسیار پایین می‌آید.

در آسیب‌های ناقص نخاعی احتمال بازگشت پیشرونده عملکرد حرکتی وجود دارد. هرچند تضمینی وجود ندارد.

در واقع می‌توان گفت بیشترین احتمال بهبودی در 3 ماه اول آسیب نخاعی اتفاق می‌افتد و هرچه این زمان بیشتر شود، احتمال بازگشت عملکرد کاهش پیدا می‌کند.

توصیه: درمان را در سریع‌ترین حالت پیگیری کنید.

انواع سندرم‌های اعصاب نخاعی 

سندرم‌های نخاعی به مجموعه‌ علائمی گفته می‌شود که نشان‌دهنده وجود یک اختلال در سیستم نخاعی می‌باشد. در ادامه با 3 سندرم مهم نخاعی آشنا می‌شویم:

1. سندرم نخاع مرکزی:

در این سندرم مرکز نخاع بیشتر از سایر نواحی دچار تخریب می‌شود. از مشخصه‌های این سندرم که بیشتر در افراد سالمند رخ می‌دهد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

2. سندرم براون اسکوارد

در سندرم براون اسکوارد فقط به یک سمت نخاع آسیب وارد شده است. مثلاً اگر در سمت راست نخاع ضایعه داشته باشیم، فلج حرکتی راست و از دست دادن حس درد و لمس و حرارت را در سمت چپ بدن خواهیم داشت.

3. سندرم آسیب نخاعی قدامی

در این‌ ضایعه فلج حرکتی و عدم وجود حس درد، لامسه و دما را در هر دو سمت داریم. این سندرم از آسیب شریان قدامی نخاع یا بخش قدامی خود نخاع ناشی می‌شود.

چه مشکلاتی می‌تواند برای افراد ضایعه نخاعی ایجاد شود؟

علاوه بر مشکلاتی که در نتیجه آسیب مستقیم ضایعه نخاعی وجود دارد، یک سری آسیب‌های ثانویه نیز می‌تواند در نتیجه غیرمستقیم ضایعه برای فرد ایجاد شود که در کاردرمانی ضایعات نخاعی از اهمیت بالایی برخوردار است. به طور مثال:

کاردرمانی ضایعه نخاعی

ما در بخش کاردرمانی جسمی کلینیک حامی چه در کلینیک و چه کاردرمانی در منزل، برای بیماران ضایعه نخاعی، با توجه به سطح ضایعه، شرایط بیمار و امکانات موجود، اقداماتی در راستای اهداف ذیل انجام می‌دهیم:

1.پیشگیری از زخم بستر و آسیب‌های پوستی

قدم اول مداخلات کاردرمانی ضایعات نخاعی جلوگیری از زخم‌های فشاری است. در بیماران ضایعه نخاعی حس وجود ندارد و این افراد نمی‌توانند برخورد اشیای اطراف را با بدن خود حتی زبری یا نرمی زیرانداز خود را متوجه شوند. از طرفی بی‌حرکتی طولانی مدت، خونرسانی را به ناحیه‌ای که فاقد حرکت است کاهش می‌دهد و باعث ایجاد زخم بستر می‌شود.

می‌تواند از ایجاد زخم بستر و آسیب پوستی جلوگیری کند.

2. حفظ و نگهداری دامنه حرکتی

به دلیل این‌که بیمار مدت زمان زیادی بی‌حرکت می‌ماند و تقریباً همه فعالیت‌های روزانه افراد نیازمند داشتن دامنه حرکتی در مفاصل مختلف بدنی هستند، حفظ دامنه موجود یا افزایش آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

کاردرمانی در ضایعات نخاعی از روزهای اول به صورت پوزیشن دهی مناسب انجام می‌شود. یعنی پوزیشن خوابیدن بیمار و حتی نحوه قرارگیری و زاویه مفاصل اندام فوقانی و تحتانی در این مرحله مهم است. این اقدام می‌تواند از زخم‌های فشاری نیز جلوگیری کند. بعدها با بهبود شرایط بیمار، انواع تمرینات برای بهبود شرایط با فرد کار می‌شود.

این تمرینات می‌تواند به سادگی رساندن دست به دهان یا تمرینات پیچیده‌ و کاربردی‌تر باشد.

برای تعیین نوبت کاردرمانی ضایعه نخاعی، در کلینیک یا منزل ، با شماره‌های کلینیک حامی تماس بگیرید.

3.بهبود قدرت عضلانی

حرکت کردن و جا به جایی همه ما با استفاده از عضلات انجام می‌شود. وقتی از عضلات استفاده نشود دچار آتروفی می‌شوند. پس یکی دیگر از مداخلات مهم کاردرمانی در درمان ضایعه نخاعی افزایش قدرت عضلانی است.

 از جمله این اقدامات هستند.

4.آموزش خانواده و بیمار

فرآیند بهبودی و کاردرمانی ضایعه نخاعی برای بیماران زمان‌بر و به تبع خسته کننده است. خانواده باید برای کنار آمدن با شرایط آموزش ببیند. بیمار چه زمانی که در تخت خواب است و چه زمانی که ویلچر نشین می‌شود و چه بعدها که می‌ایستد نیاز به مراقبت دارد. خانواده باید آموزش‌های لازم را در این باره ببینند.

5.استفاده از تجهیزات تطابقی و کمکی

برای انجام فعالیت‌های روزانه از جمله غذا خوردن، حمام کردن، مراقبت از خود و … وسایلی برای کمک به افراد مبتلا به ضایعه نخاعی طراحی شده است. کاردرمانی ضایعه نخاعی این وسایل را با توجه به سطح بیماری برای بیماران تجویز می‌کند. از جمله این وسایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

6. تجویز ویلچر

باید حتماً برای بیماران ضایعه نخاعی که شرایط استفاده از ویلچر را دارند، ویلچر تطابق‌سازی شود. یعنی ارتفاع ویلچر، نشیمنگاه، دسته‌ها و … با وضعیت بیمار متناسب باشد. استفاده از بالشتک‌ها که انواع مختلفی دارد نیز می‌تواند از بروز زخم‌های فشاری جلوگیری کند.

آموزش استفاده از ویلچر و آماده سازی جسمانی بیمار برای استفاده از ویلچر مثلاً حفظ وضعیت قائم و استفاده از دست در اولویت‌های کاردرمانی ضایعه نخاعی است.

7. افزایش تحمل جسمانی

8. Hand therapy

9. رساندن بیمار به حداکثر استقلال ممکن

همه ما هر چقدر در انجام وظایف و نقش‌هایی که به عهده داریم موفق‌تر باشیم احساس عزت نفس و کارایی بیشتری داریم. یکی از اهداف کاردرمانی ضایعات نخاعی این است که به تدریج آمادگی جسمانی و روانی را در بیماران به وجود آورند تا به نقش‌های خود برگردند و بتوانند با استفاده از کم‌ترین تجهیزات و کمک از دیگران وظایف خود را به انجام برسانند.

10. حمایت روانی-اجتماعی از بیمار

این مداخله را می‌توان با تشکیل گروه درمانی با دیگر بیماران انجام داد. استفاده از تجربیات کسانی که شرایط بیمار را تجربه کردند، مسیر بهبودی را تا حدودی آسان می‌کند.

هرچند درمان ضایعه نخاعی به عوامل زیادی بستگی دارد اما فرد مبتلا به ضایعه نخاعی در هر سطحی که باشد می‌تواند شرایط بهتری را تجربه کند. پیشرفت علم و تکنولوژی، وجود تجهیزات متنوع، توانبخشی به خصوص کاردرمانی ضایعه نخاعی سبب شده است که حتی افرادی که در سطوح بالایی از آسیب قرار دارند تا میزان زیادی زندگی مستقلی را تجربه کنند.

برای دریافت نوبت کاردرمانی ضایعه نخاعی، در منزل یا در کلینیک حامی، با ما تماس بگیرید.