کاردرمانی درکی حرکتی

از کاردرمانی درکی حرکتی چه میدانید؟ رفتار حرکتی کودکان از مهم‌ترین نشانه‌های سلامت رشدی آنهاست. کودک باید بتواند مراحل رشد حرکتی خود را از سینه خیز رفتن تا ایستادن و قدم برداشتن را به خوبی طی کند. باید بتواند لی لی و پروانه بازی کند. جهت‌های فضایی را تشخیص بدهد. به درستی حرکت کند و به هدف خود در فعالیت‌های مختلف برسد. به مجموعه توانایی‌های بالا، مهارت‌های درکی و حرکتی گفته می‌شود که تاثیر بسزایی در رشد کودک در همه زمینه‌ها دارد. وقتی کودکی در هریک از موارد بالا دچار اختلال باشد، یکی از گزینه‌های پیش رو کاردرمانی درکی حرکتی است. برای آشنایی کامل با کاردرمانی درکی در این مطلب قصد داریم مهارت‌های ادراکی حرکتی را با تمرینات حرکتی متنوع آن بررسی کنیم. پس تا انتها مطلب همراه ما باشید.

ادراک چه ارتباطی با حرکت دارد؟

حرکت انسان‌ها یک نوع رفتار بوده و از دستورات سیستم عصبی مرکزی است. برای این‌که یک رفتار شکل بگیرد باید در ابتدا اطلاعات از محیط بیرونی و درونی بدن دریافت شود. همان‌طور که می‌دانیم دریافت اطلاعات از طریق حواس مختلف مثل بینایی، شنوایی، چشایی و … انجام می‌گیرد.

پس از این‌که حواس دریافت شد، در سیستم عصبی پردازش، ادراک و در نهایت ادغام می‌شود. مغز انسان با توجه به ادراک‌های انجام شده دستوراتی را در پاسخ به محرک و محیط صادر می‌کند.

حال اگر ادراک به درستی شکل نگیرد به تبع رفتار و پاسخ مغز به محیط پاسخ درستی نخواهد بود.

پس ادراک باعث بروز رفتار حرکتی خواهد شد.

چه کودکانی نیاز به کاردرمانی درکی حرکتی دارند؟

به دلیل این‌که مشکلات ادراکی تاثیر زیادی بر عملکرد کودکان بر جای می‌گذارد، متخصصان کاردرمانی درکی طیف وسیعی از کودکان را از نظر ادراکی حرکتی ارزیابی می‌کنند تا بتوانند برنامه درمانی متناسب با ویژگی‌ها و مشکلات کودک طرح‌ریزی کنند. در کودکانی با اختلالات زیر اختلالات درکی حرکتی به طور ویژه‌ای ارزیابی خواهد شد:

• اختلالات حسی
• اختلالات طیف اوتیسم
• اختلالات یادگیری
• اختلالات هماهنگی رشدی
• اختلال ADHD
• کودکان مبتلا به فلج مغزی با سطوح شناختی و بهبودی بالا

انواع مهارت‌های ادراکی-حرکتی چه هستند؟

در کاردرمانی درکی حرکتی، رفتار و حرکت را حاصل تعامل مجموعه‌ای از مهارت‌های ادراکی می‌دانند. این مهارت‌ها شامل:

• تعادل که به تعادل ایستا و تعادل دینامیک (در حرکت) تقسیم بندی می‌شود.
• آگاهی فضایی که شامل بینایی، شنوایی و درک فضایی می‌شود.
• آگاهی زمانی که به معنای زمان واکنش دادن و تخمین زمان انجام رفتار است.
• آگاهی بدنی و طرفی

کاردرمانی درکی حرکتی چگونه مهارت‌ها را ارزیابی می‌کند؟

ارزیابی ادراکی حرکتی یک کودک باید توسط یک متخصص کاردرمانی انجام بگیرد. این ارزیابی هم می‌تواند در محیط خانه و هم در محیط مدرسه و کلینیک انجام بگیرد. مواردی که در رشد درکی حرکتی ارزیابی می‌شود، شامل:

1.  برای ارزیابی هماهنگی عصبی-حرکتی: آیا کودک اعضای بدن خود را به درستی تشخیص می‌دهد؟

2.  برای ارزیابی تعادل و توانایی بینایی-حرکتی: آیا کودک توانایی راه رفتن روی تخته تعادل را دارد؟

3.  برای ارزیابی هماهنگی حرکتی رشدی و تعادل: آیا کودک می‌تواند با یک پا پرش کوتاهی انجام بدهد؟

4. برای ارزیابی تعادل، حس و هماهنگی حرکتی: آیا کودک می‌تواند روی یک جعبه بایستد و از آن بپرد؟

5.  برای ارزیابی جهت یابی فضایی و آگاهی بدنی: آیا کودک توانایی پرش از مانع را دارد؟

6. برای ارزیابی هماهنگی چشم و دست و تعقیب بینایی: آیا کودک توانایی گرفتن توپ را دارد؟

کاردرمانی درکی حرکتی به چه شکل عمل می‌کند؟

باید توجه کنیم که مهارت‌های ادراکی حرکتی بر مبنای هماهنگی چشم-دست، تعقیب بینایی و تحرک شکل می‌گیرند و به همین دلیل در بازی های درکی حرکتی به این اجزا توجه زیادی می‌شود. در ادامه هریک از این مهارت‌ها را همراه با نمونه‌ای از تمرینات درکی حرکتی آن به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد.

تمرینات حرکتی با این هدف طراحی می‌شوند که کودک بتواند مهارت موردنظر را با توجه به محیط و تجربه‌های خود به دست آورد و از آن استفاده کند. در واقع محیط تمرین به شکلی ایجاد می‌شود که کودک بتواند حل مسئله داشته باشد. از ورودی‌های حسی خود متناسب با انتظارات محیط استفاده، پردازش و ادراک کند تا بتواند رفتار حرکتی موردانتظار را انجام بدهد.

تعادل

جزء اصلی تمامی مهارت‌های حرکتی تعادل است. کودکی که نتواند وضعیت بدن خود را کنترل و حفظ کند یا در صورتی که تغییری در وضعیت خود انجام داد، به حالت قبل برگردد دچار اختلال حرکتی حتی برای گرفتن یک لیوان می‌شود.

در کاردرمانی درکی، تعادل را حاصل 4 مولفه می‌دانند.

• لامسه
• حرکت
• بینایی
• وستیبولار

نمونه تمرینات برنامه ریزی حرکتی تعادل

1.  تیوبی را روی زمین قرار دهید و از کودک بخواهید روی تیوب راه برود و به داخل و خارج تیوب بپرد.

هدف از این تمرین بهبود مهارت تعادل، مهارت حرکتی درشت و آگاهی فضایی است.

2.  طناب باریکی روی زمین قرار دهید و از کودک بخواهید روی آن راه برود. این تمرین می‌تواند ادراک تعادلی کودک را تا میزان زیادی به چالش بکشد.

آگاهی فضایی

برای داشتن یک رفتار حرکتی صحیح باید کودک جهات فضایی، اشیای موجود در محیط، روابط آن‌ها با هم و حتی نسبت به خودش را در فضا به خوبی تشخیص بدهد.

از نمونه تمرینات کاردرمانی درکی حرکتی برای آگاهی فضایی می‌توان به تمرینات زیر اشاره کرد:

• اشیا مختلف را در اطراف کودک قرار دهید و از کودک بخواهید شی موجود در سمت راست، چپ، پشت سر و … را بردارد و آن را در جهت مشخصی از عروسک خود بگذارد.
• پرتاب و گرفتن توپ در جهات مختلف باعث رشد هماهنگی بینایی-دست و آگاهی فضایی می‌شود.

آگاهی زمانی

در کاردرمانی درکی حرکتی برای بهبود تاخیر زمانی کودک از مداخله‌های مختلفی استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید به آن توجه کرد این است که علت اصلی عدم آگاهی زمانی کودک چیست و پس از آن با توجه به دلیل این اختلال برنامه‌ درمانی برای کودک نوشته می‌شود.

استفاده از آهنگ‌های کودکانه برای هشدار زمان شروع و اتمام یک فعالیت، ضربآهنگ ریتم دار برای نشان دادن دوری و نزدیک به هدف و … از سری ابزارهای استفاده شده در بازی های درکی حرکتی برای پیشرفت آگاهی زمانی است.

آگاهی بدنی و طرفی

یکی از مولفه‌های مهم تمرینات درکی حرکتی، حس عمقی و آگاهی از وضعیت اندام و مفاصل خود است. برای مثال در انجام یک حرکت لازم است کودک بداند دستش در چه وضعیتی قرار دارد و برای رسیدن به هدف باید به چه شکلی قرار بگیرد.

کاردرمانی درکی برای بهبود آگاهی بدنی تمرینات متنوعی با توجه به علایق و استعدادهای کودک طرح‌ریزی می‌کند که از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. از کودک خواسته می‌شود در حالی که یک توپ را در دست گرفته است، از یک تونلی که با کیسه برزنتی ساخته می‌شود عبور کند.

2. از کودک خواسته می‌شود تصویر یک انسان را بر روی تخته سیاه بکشد و اجزای صورت آن را مشخص کند و نام ببرد.

کاردرمانی درکی حرکتی با استفاده از مهارت‌های پایه تعادلی، هماهنگی، آگاهی بدنی و ریتمیک سعی دارد که کودک بتواند در فعالیت‌های پیشرفته‌تر و سطح بالاتری مثل یادگیری، روابط اجتماعی، شغل و … به موفقیت دست پیدا کند و با افزایش اعتماد به نفس، سرعت عمل و تحمل کاری به حداکثر استقلال فردی خود برسد.