کاردرمانی حافظه و کاربرد آن

قبل از آن که از کاردرمانی حافظه صحبت کنیم، فرض کنید در دنیایی زندگی می‌کنیم که هر مکان، رویداد، زمان و حتی نام اشیا را پس از چند ثانیه فراموش می‌کنیم. در این حالت چه حسی پیدا می‌کنید؟

احتمالاً یک سردرگمی بزرگ و ترسناک!

یکی از مهم‌ترین نیازهای ما انسان‌ها داشتن حافظه‌ای مناسب و متعادل برای زیستن و ادامه زندگی است. مشکلات حافظه در همه مراحل زندگی انسان تاثیر می‌گذارد. از کودکی مبتلا به ADHD گرفته تا آلزایمر.

حال به دلیل اهمیت حافظه در زندگی روزمره تصمیم گرفتیم مطلب این قسمت را به کاردرمانی حافظه اختصاص بدهیم.

مثل همیشه تا انتها مطلب با ما همراه باشید.

حافظه چیست؟

برای شروع مبحث توانبخشی حافظه بهتر است ابتدا تعریف علمی حافظه را با هم مرور کنیم.

توانایی ذهن در کسب، ذخیره کردن و بازیابی اطلاعات را حافظه می‌گویند.

در واقع باید گفت تنها وارد شدن اطلاعات حسی برای ما کافی نیست. ما نیاز داریم اطلاعات را در ذهن خود ذخیره کنیم تا در مواقع نیاز بتوانیم از آن استفاده کنیم. حافظه نیز همانند توجه یکی از ارکان کارکردهای اجرایی است و جزو مهارت‌های سطح بالا ذهن محسوب می‌شود.

آیا حافظه انواع مختلفی دارد؟

در کاردرمانی حافظه اولین قدم این است که یک کاردرمانگر ارزیابی کند کدام یک از انواع حافظه دچار اختلال شده است.  پس حافظه انواع مختلفی دارد و با توجه به عملکردی که قرار است انجام شود، نوعی از حافظه درگیر می‌شود.

توانبخشی شناختی حافظه بر 3 دسته کلی حافظه بر حسب زمان نگهداری اطلاعات تمرکز می‌کنند:

حافظه حسی که شامل:

• حافظه حسی تصویری
• حافظه حسی شنوایی
• حافظه لمسی

می‌شود. باید بدانیم که اطلاعات فقط مدت زمان مشخصی در این حافظه ذخیره می‌شوند تا بعد به حافظه کوتاه مدت یا حافظه کاری منتقل شوند.

• حافظه کوتاه مدت: ثبت اطلاعات در حد چند ثانیه.
• حافظه بلندمدت: ثبت اطلاعات از چند ثانیه تا چند سال. این حافظه ظرفیت نامحدودی برای ثبت اطلاعات دارد.

البته حافظه به انواع مختلف دیگری نیز تقسیم‌بندی می‌شود:

• حافظه کاری: استفاده از اطلاعاتی که در همان لحظه وجود دارد. در واقع حافظه کاری تخته سیاه ذهن است.
• حافظه توپوگرافیک: اطلاعات فیزیکی و فضایی در این حافظه ذخیره می‌شود. مثلاً با شنیدن اسم “خانه مادربزرگ” چیدمان اتاق‌ها، حیاط و … به یاد شما می‌آید.
• حافظه آینده نگر: رویدادهای آینده در حافظه آینده نگر ذخیره می‌شوند. مثلاً: قرار ملاقات‌ها
• حافظه معنایی‌: مفهوم، معنا و نام اشیا و کلمات مربوط به این حافظه می‌شود.
• حافظه اجرایی: شیوه و توالی انجام یک کار که معمولاً به صورت خودکار انجام می‌شوند.
• حافظه اپیزودیک: حافظه اطلاعات زمانی مربوط به فرد.

حافظه چگونه کار می‌کند؟

1. اطلاعات حسی در ابتدا وارد حافظه حسی می‌شوند و در این مرحله نمی‌توان گفت غربالگری اطلاعاتی خاصی انجام می‌شود.

2.بعد از ثبت اطلاعات در مخزن حسی، کودک باید به اطلاعات توجه کند و در واقع یک توجه انتخابی داشته باشد. در این مرحله مشخص می‌شود چه اطلاعاتی وارد حافظه کوتاه مدت بشود یا نشود. یعنی توجه کردن یک فیلتر اطلاعاتی محسوب می‌شود.

3. بعد از انتقال اطلاعات، در حافظه کوتاه مدت یا کاری پردازش‌ها و رمزگذاری‌ها انجام می‌شود.

4. و سپس اطلاعات فیلترشده وارد حافظه بلندمدت می‌شوند.

قدم اول: ارزیابی در کاردرمانی حافظه

گفتیم که تشخیص این‌که کدام نوع از حافظه دچار اختلال شده است بسیار کلیدی و در انتخاب نوع مداخله بسیار کمک‌کننده است. در توانبخشی حافظه به خصوص توانبخشی حافظه کاری برای ارزیابی روش‌های مختلفی وجود دارد:

1.کاردرمانگران در قدم اول با مشاهده کودک حین انجام فعالیت و درگیر کردن کودک در فعالیت‌های مختلف ارزیابی می‌کنند که کدام حافظه دچار اشکال شده است.

2.تست‌های ارزیابی: تست‌های بسیاری برای توانبخشی شناختی حافظه وجود دارد که برخی به صورت مصاحبه و برخی به صورت انجام تمرین است. برخی از این تست‌ها شامل: Rivermd behavioral memory و Chessinyton OT neurological assessment battery.

قدم دوم: مداخلات در توانبخشی حافظه

کاردرمانگران در توانبخشی حافظه از رویکردهای مختلفی استفاده می‌کنند.

1.فعالیت درمانی:

2. آموزش استفاده از استراتژی‌ها:

سایر مداخلات توان‌بخشی حافظه

3. آموزش استفاده از تکنیک‌های جبرانی:

تکنیک‌های جبرانی می‌تواند از ابتدای مداخله استفاده شود که باعث شود کودک احساس موفقیت پیدا کند و انگیزه‌ای برای ادامه مسیر توانبخشی حافظه داشته باشد. از طرفی هم می‌توان زمانی که توانبخشی دچار چالش‌هایی می‌شود و امکان بهبودی حافظه به میزان زیادی میسر نمی‌باشد از این تکنیک‌ها استفاده کرد.

• استفاده از دفترچه یادداشت برای به یاد آوردن وظایف و چک کردن انجام کارها
• استفاده از یادآورهای صوتی مثل آلارم گوشی

بهتر است یادآورها با توجه به علاقه‌مندی کودک انتخاب ‌شود. مثلاً کودکی که به دنیای رنگ‌‌ها علاقه دارد بهتر است از کاغذهای رنگی برای یادآورها استفاده شود و اگر کودکی حس شنوایی بهتری دارد یادآورهای صوتی انتخاب بهتری خواهند بود.

4. موسیقی درمانی

نقش موسیقی بر بهبود توانبخشی حافظه از نظر علمی به اثبات رسیده است. در کاردرمانی حافظه کاردرمانگر با توجه به سلیقه کودک موسیقی‌هایی را انتخاب می‌کند که نه تنها باعث ‌آرامش‌بخشی به کودک می‌شود بلکه فرآیند درمان حافظه را سرعت می‌بخشد.

پخش موسیقی می‌تواند در زمان انجام فعالیت کودک هم باشد.

در انتها باید تاکید کرد که ضعف در حافظه می‌تواند اعتماد به نفس کودک را به میزان زیادی تحت تاثیر قرار بدهد و حتی ممکن است کودک احساس کند با دیگران متفاوت است و از نظر هوشی دچار مشکل شده است. ضعف و اختلال حافظه اغلب زودتر از سایر عملکردهای اجرایی قابل تشخیص است اما نکته مهم‌تر از تشخیص اختلال در حافظه این است که در سریع‌ترین زمان ممکن کاردرمانی حافظه را نزد کاردرمانگران این حیطه شروع کنیم و از چالش‌های بعدی آن جلوگیری کنیم.

برای تعیین نوبت کاردرمانی جهت ارزیابی و توانبخشی حافظه با شماره‌های کلینیک در تماس باشید.