مشکلات خواب کودکان فلج مغزی و روش‌های بهبود کیفیت خواب

کودکان مبتلا به فلج مغزی تقریبا دو برابر بیشتر از سایر کودکان به اختلالات خواب دچار می‌شوند. این مشکلات خوابیدن هم باعث درگیری کودکان و هم خانواده آن‌ها شده‌است. در این مطلب علت مشکلات خواب کودکان فلج مغزی را بررسی می‌کنیم و روش‌های درمان و بهبود کیفیت خواب کودکان مبتلا به فلج مغزی را مرور می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: کودکان مبتلا به فلج مغزی

مشکلات خواب کودکان فلج مغزی چیست؟

مشکلات و اختلالات خواب کودک سی پی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• او ممکن است کیفیت خواب خوبی نداشته باشد.
• ممکن است مدت زمان اندکی در خواب فرو برود و سپس بیدار شود.
• یا از اول به سختی به خواب برود.

این مشکلات خوابیدن می‌تواند روی عملکرد کودک مبتلا به فلج مغزی در طی روز اثر بگذارد و او را پریشان کند. یا در موارد پیچیده‌تر باعث بروز مشکلات زیر شود:

• ایجاد اختلال در یادگیری
• ضعف در عملکردهای ذهنی
• مشکل در تنظیم وضعیت عاطفی و عملکرد اجتماعی

آیا ممکن است اختلال خواب در کودک فلج مغزی خود به خود خوب شود؟

در مواقعی بله. کودکان مبتلا به اختلالات خواب خفیف معمولاً می‌توانند به مرور الگوهای خواب خود را تنظیم کنند.

اما برخی اختلالات خواب در کودکان فلج مغزی به قدری جدی است که بر جنبه‌های مختلفی از زندگی کودک اثر می‌گذارد و باید حتماً مداخله درمانی انجام شود تا خواب کودک بهبود یابد.

چرا دانستن علت مشکلات خواب در کودکان فلج مغزی مهم است؟

وقتی علت زمینه‌ای مشکل خوابیدن کودک را پیدا کنیم، راه درمانی مناسب آن را هم می‌توانیم بیابیم و با درمان یا بهبود آن، مشکل خواب را برطرف یا تا حد زیادی کاهش دهیم و کیفیت خواب را بالا ببریم.

بیشتر بخوانید: توانبخشی کودکان مبتلا به فلج مغزی

علت اختلالات خواب در کودکان فلج مغزی چیست؟

در این رابطه دو نظریه مطرح است:

1. آنومالی یا ناهنجاری‌های داخلی سبب بروز اختلالات خواب در کودکان فلج مغزی می‌شود. این ناهنجاریا باعث ایجاد اختلال در ترشح هورمون ملاتونین (هورمون موثر بر تنظیم خواب) و هورمون‌های لازم برای حفظ ریتم قلبی می‌شود.
   
2. سایر اختلالات و مشکلات همراه فلج مغزی سبب بروز اختلالات خواب در کودکان فلج مغزی می‌شود. مشکلاتی نظیر:
   تشنج، اسپاسم عضلانی، اختلالات شدید عصبی حرکتی، آسیب‌های حسی (شنوایی و بینایی) ، ترشح بزاق دهان، رفلاکس گوارشی (GERD) و…

همان‌طور که پیش از این گفتیم، کودکان مبتلا به فلج مغزی به دلیل پیامدهای منفی آن (به عنوان مثال درد، اسپاستیسیتی، تشنج و…) در معرض مشکلات خواب هستند.

صرع و تشنج

یشتر بخوانید: جراحی ارتوپدی کودکان سی پی

برای مثال، صرع به عنوان یک بیماری همراه، تقریباً در 41 درصد از کودکان مبتلا به فلج مغزی وجود داشته و موجب اختلال خواب می‌شود. از طرف دیگر کودکانی که از داروهای ضد صرع استفاده می‌کنند ممکن است در طی روز دچار خواب آلودگی بیش از حد شوند.

مشکلات تنفسی

برخی از کودکان سی پی در اثر مشکلات تنفسی مانند انسداد راه هوایی فوقانی، شب‌ها به طور مکرر از خواب بیدار می‌شوند.

مثلاً به دلیل گلوسوپتوز (عقب رفتن غیرطبیعی زبان) در خواب ممکن است مسیرهوایی دچار مشکل شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره بیماری های فلج مغزی میتوانید مقاله لینک شده را مطالعه کنید.

ریفلاکس و مشکلات تنفسی

همچنین عفونت ریه براثر ریفلاکس‌های مکرر و ورود اسید معده به مری از ویژگی‌های فلج مغزی در کودکان با درگیری بالا است که می‌تواند باعث ایجاد اختلال تنفسی مرتبط با خواب شود.

بیشتر بخوانید: مشکلات بینایی کودکان فلج مغزی

 اختلالات بینایی

تحقیقات نشان داد اختلالات شروع و حفظ خواب به شدت با وجود اختلال بینایی مرتبط است زیرا درک غیرطبیعی نور بر تنظیم هورمون‌های مرتبط با خواب تأثیر می‌گذارد.

درد

یکی از عوارض جانبی شایع فلج مغزی، درد است. تقریبا از هر چهار کودک مبتلا به فلج مغزی ، سه کودک  درد را تجربه می‌کنند. رابطه بین درد و مشکلات خواب و مشکلات رفتاری رابطه‌ای معنادار است.

درد چگونه بر خواب کودک فلج مغزی اثر می‌گذارد؟

درد به علت مشکلات عضلانی اسکلتی (مثل در رفتگی لگن یا اسکولیوز)، تون عضلانی غیرطبیعی و اسپاستیسیته، وضعیت بدنی (پاسچر) نامناسب، حرکات غیرارادی و… ایجاد می‌شود و توانایی کودک را برای تغییر وضعیت بدنی در طول شب کاهش می‌دهد و باعث ایجاد احساس درد در کودکان مبتلا می ‎شود.

رابطه خواب و درد در فلج مغزی چگونه است؟

این یک رابطه دو طرفه است. هرچه کودک خواب بدتری داشته باشد، شدت درد بیشتری را احساس می‌کند و هرچه درد بیشتری داشته باشد، مشکلات بیشتری در خوابیدن دارد. پس موضوع درد در مشکلات خوابیدن کودکان فلج مغزی توجه ویژه‌ای می‌طلبد.

درمان مشکلات خواب کودکان فلج مغزی چیست؟

برای بهبود خواب کودکان مبتلا به فلج مغزی بنا به نظر پزشک می‌توان از دارودرمانی استفاده کرد، اما همراه با دارو یا بدون دارو در هر صورت با تنظیم بندی و دقت به موارد مربوط به زمان بندی خواب، رفتارهای صحیح که به خواب بهتر کمک می‌کند و عوامل محیطی موثر بر خواب، کیفیت خواب را افزایش دهید. همچنین موضوع را با کاردرمانگر مطرح کنید تا درصورت لزوم از توصیه‌ها و مداخلات کاردرمانی هم بهره ببرید. در ادامه‌ی این مطلب توصیه‌هایی برای بهبود کیفیت خواب با روش‌های غیردارویی را مطالعه کنید.

بیشتر بخوانید: راهنمای کامل مراقبت از کودکان فلج مغزی

محیط خانه چه اثری بر مشکلات خواب کودکان فلج مغزی دارد؟

متاسفانه بسیاری اوقات برای درمان مشکلات خواب کودکان فلج مغزی ، والدین فقط مداخلات دارویی دریافت می‌کنند و از درمان‌های شناختی رفتاری، بهداشت خواب و عوامل محیطی موثر بر کیفیت خواب آگاهی ندارند.

برای انجام هرگونه مداخلات درمانی برای بهبود خواب، باید به عوامل محیطی، محل خواب کودک و خانه هم توجه شود.

عوامل محیطی موثر بر خواب کدام اند؟

تعدادی از عواملی که در محل خواب کودک بر خواب او موثر اند شامل موارد زیر است:

• نور
• صدا
• دما
• مواد حساسیت‌زای رخت خواب

نور

نور مستقیماً بر فیزیولوژی بدن و رفتار انسان اثرگذار است. هورمون ملاتونین که در غده هیپوتالاموس تنظیم می‌شود، ریتم شبانه روزی و چرخه خواب و بیداری را هماهنگ می‌کند.

حالا نور چه اثری بر ملاتونین دارد؟ نور طیف آبی روشن مانع ترشح ملاتونین در طول روز می‌شود و در عوض نور کمتر حین غروب و پس از آن ترشح ملاتونین را در عصر و شب افزایش می‌دهد. جالب است نه؟

قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور آبی مصنوعی، مثل نگاه کردن به وسایل الکترونیکی مثل موبایل، تبلت، تلویزیون و… که نور آبی زیادی از خود ساطع می‌کنند، ترشح ملاتونین را تغییر می‌دهد و درنتیجه شروع خواب را تا حد زیادی به تاخیر می‌اندازد.

توصیه‌هایی برای داشتن خواب بهتر:

احتمالاً حالا می‌توانید حدس بزنید که اتاق خواب باید تا حد امکان تاریک باشد تا باعث شروع خواب و حفظ آن شود.

تماشای تلویزیون قبل از خواب و حتی بدتر از آن وجود تلویزیون در اتاق خواب، باعث ایجاد مشکل در خوابیدن کودک شما می‌شود.

برای داشتن یک خواب خوب، استفاده از موبایل را در شب‌ها ممنوع کنید.

اگر از وسایل الکترونیکی مثل لپتاپ و تبلت و… برای داستان‌گویی‌های آخر شب استفاده می‌کنید، لطفاً بدون نور صفحه از آن‌ها استفاده کنید. یا این‌که والدین عزیز! اگر توانستید خودتان قصه بگویید، از آن لذت ببرید و پیوند عاطفی بهتری با کودک خود برقرار کنید.

برای بهبود مشکلات خواب کودکان فلج مغزی چگونه نور را تنظیم کنیم؟

اگر با خواندن مطالب پیشین فکر کردید که بهتر است در کل روز خانه را کم نور نگه دارید تا کودک خواب بهتری داشته باشد، در اشتباهید.

بهترین حالت، قرار گیری هم در معرض نور و هم تاریکی است. مخصوصا برای کودکان مبتلا به فلج مغزی که شاید شرایط فعالیت در فضای باز و دریافت نور طیف آبی کافی را در طی روز نداشته باشند، دریافت نور در خانه در طی روز بسیار مهم است.

و در عصرها با کاهش این نور می‌توان ریتم شبانه روزی مناسبی در بدن ایجاد کرد.

صدا

سر و صدای محیطی یکی از عوامل خطری است که بر رفتار خواب – بیداری و کیفیت خواب تأثیر می‌گذارد و گاهی اوقات مشکلات خواب کودکان فلج مغزی را تشدید می‌کند.

سر و صدای محیطی می‌تواند ناشی از فعالیت افراد باشد، مثلاً صدای جاروبرقی کشیدن، روشن کردن ماشین لباس شویی، جا به جا کردن ظروف، صحبت کردن با تلفن، سروصدا کردن خواهر و برادر کوچک‌تر و… نویزهای محیطی همچنین می‌تواند به علت فعالیت‌های خارج از منزل باشد مانند صدای خودروها، بوق زدن، ساخت و ساز و…

سر و صدا و نویزهای محیطی چه تاثیری بر خواب دارند؟

تأثیر سر و صدا بر خواب عبارتند از:

• تأخیر در شروع خواب
• ناتوانی در رفتن به مراحل عمیق‌تر خواب
• بیداری‌های مکرر و در نتیجه قطع شدن چرخه‌های خواب
• افزایش بی‌قراری و حرکات بدن، و کاهش کلی زمان خواب

سر و صدا بر سیستم عصبی مرکزی و عملکردهای مختلف خودمختار بدن تأثیر می‌گذارد؛ مثلاً باعث ترشح هورمون‌های استرس می‌شوند.

به عنوان مثال، کورتیزول که یک هورمون استرس است، به عنوان پاسخی به صداهای هشدار دهنده در شب تولید می‌شود و منجر به افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، افزایش تعداد تنفس و تنش عضلانی می‌شود.

در افرادی که به خوبی استراحت کرده‌اند و خواب خوبی داشته‌اند سطح کورتیزول در طول شب کاهش می‌یابد.

توصیه‌هایی برای داشتن خواب بهتر:

حواستان به حفظ سکوت حین خواب کودک باشد.

با ایجاد تغییرات در اتاق خواب، از ورود نویزها جلوگیری کنید یا درصورت امکان محل خواب کودک را به فضای مطلوب‌تری تغییر دهید.

اگر کودکتان همکاری می‌کند می‌توانید از گوش‌گیر استفاده کنید.

اگر نتوانستید صداها را کاهش دهید، استفاده از «نویز سفید» را امتحان کنید. نویز سفید ترکیبی از همه فرکانس‌ها را تولید می‌کند و می‌تواند صداهای گسسته محیطی را پنهان کند.

نمونه ای از نویز سفید را در زیر گوش کنید:

درجه حرارت

دمای محیط تأثیر مهمی بر خواب دارد زیرا تنظیم حرارت بر حفظ ریتم شبانه روزی و سایر مکانیسم‌های موثر بر خواب تأثیر می‌گذارد. برای ایجاد تاثیر مثبت بر مشکلات خواب کودکان فلج مغزی ، تنظیم دما در طی شب مهم است.

• کاهش دما در شروع خواب:

 به طور معمول هنگامی که تمایل بدن به خواب زیاد باشد، در دمای مرکزی بدن کاهشی جزئی رخ می‌دهد و بنابراین احتمال شروع خواب افزایش می‌یابد. وقتی دمای محیط بالا باشد، توانایی بدن برای کاهش دمای مرکزی کاهش می‌یابد و بنابراین توصیه می‌شود دمای اتاق خواب کمی خنک‌تر باشد.

• افزایش دما دو ساعت قبل از بیدار شدن:

دمای مرکزی بدن در طول شب به طور جزئی کاهش می یابد، به ویژه در مرحله خواب REM که دمای پوست در اندام‌های محیطی در پایین ترین حد خود است. مدت زمان صرف شده در مرحله خواب REM در طول شب افزایش می‌یابد و بیشتر خواب REM در 2 تا 3 ساعت قبل از بیدار شدن رخ می‌دهد. کودکان مبتلا به فلج مغزی و اختلالات حرکتی ممکن است به افزایش دمای محیط اتاق خواب در این دوره نیاز داشته باشند زیرا پاسخ های تنظیم حرارتی و حرکات بدن در مرحله خواب REM سرکوب می شوند.

توصیه‌هایی برای داشتن خواب بهتر:

 دمای محیطی توصیه شده برای خواب بین 18 تا 22 درجه سانتیگراد است.

بهتر است وسیله‌ای با یک ترموستات قابل برنامه‌ریزی پیدا کنید که بتوانید هنگام خواب دما را کمتر تعیین کنید و دو ساعت قبل از بیدار شدن دما را بالاتر درنظر بگیرید و به این وسیله دمای اتاق خواب را به شکل نوسانی برای خواب بهتر کودک بهینه کنید.

مواد حساسیت‌زای رخت خواب

تحقیقات مبتنی بر شواهد کمی در مورد تأثیر سطح خواب و رخت‌خواب بر کیفیت خواب کودکان دارای ناتوانی رشد عصبی وجود دارد؛ اما علت برخی از اختلالات خواب کودکان فلج مغزی می‌تواند مواد آلرژن باشد و کاهش این مواد حساسیت‌زا یا آلرژن می‌تواند بر کیفیت خواب کودکان موثر باشد. انتخاب تشک، بالش، ملحفه و پتوی مناسب که حساسیت‌زا نباشند اهمیت دارد.

انواع خاصی از ملحفه‌ها باعث خس خس ریه به ویژه خس خس ناشی از انسداد راه هوایی توسط کنه‌های گرد و غبار خانگی (HDM) می‌شوند.

در سال‌های اخیر استفاده از بالش و پتوهای برقی رایج شده است و این وسایل بسیاری اوقات باعث مشکلات تنفسی کودکان در خواب می‌شود. برخی تحقیقات نشان داده این مشکلات تنفسی به علت بیشتر بودن کنه‌های گرد و غبار خانگی و مواد حساسیت زای بیشتر در این لحاف و بالش‌ها است. لحاف و بالش‌های پردار یا آن‌هایی که تکه‌های پنبه محکم دارند از پخش شدن این کنه‌های گرد و غبار و سایر ذرات حساسیت‌زا در نزدیکی مسیر هوایی کودک می‌کاهند.

همه انواع رخت خواب از جمله تشک، بالش، لحاف، ملحفه و پتو می‌توانند حاوی مقدار قابل توجهی کنه گرد و غبار خانگی و آلرژن باشند.

توصیه‌هایی برای داشتن خواب بهتر:

برای کاهش آلرژن ها توصیه می‌شود رخت‌خواب‌ها روکش‌های بالش و ملحفه‌ها را مکررا بشویید.

با قرار دادن بالش و لحاف در خشک کن و جاروبرقی کشیدن مکرر تشک ‌ها، آلرژن ها را کاهش دهید.

کودکان دارای ناتوانی رشد عصبی و مشکلات پردازش حسی ممکن است ترجیح خاصی برای پتوهای سبک یا سنگین داشته باشند. برای مثال کودکانی که مشکل پردازش حسی دارند، ممکن است حتی پتوی سبک را موقع تماس با پوستشان دردناک یا بسیار ناراحت کننده بدانند و دوست نداشته باشند رویشان پتو بیندازند. این موضوع را با کاردرمانگر مطرح کنید و طی جلسات کاردرمانی برای بهبود این مشکلات حسی تلاش کنید.

آیا کودک شما هم دچار اختلالات خواب هست؟ به نظر شما علت این مشکل چیست؟ شما چه روش‌هایی را برای بهبود کیفیت خواب کودکتان یافته‌اید؟ نظرتان را با ما درمیان بگذارید.

منابع:

ncbi.nlm.nih.gov

cerebralpalsyguidance.com

نویسنده:

محدثه کوزه گر خاکی – آسیب شناس گفتار، زبان و بلع